Y Senedd

Adeilad y Senedd

Dathlodd adeilad Senedd Cymru’n ei ben-blwydd yn ddeg oed yn 2016. Cafodd ei agor gan y Frenhines a Dug Caeredin ar 1af o Fawrth, 2006.

Fuoch chi yno erioed? Mae llawer o ymwelwyr wedi bod yno ers ei sefydlu:

• Mae miloedd o ddisgyblion o bob cwr o Gymru wedi ymweld a’r Senedd gyda’r teulu neu daith ysgol.
• Mae dros 50,000 taith wedi bod o gwmpas y Senedd.
• Mae dros 1,000,000 o bobl wedi ymweld â’r adeilad.

 Adeilad arbennig

Mae’r adeilad yn un arbennig iawn.

• Mae wedi ennill nifer o wobrau.
• Yr Arglwydd Richard Rogers, pensaer enwog, wnaeth ddylunio y cynllun.
• Defnyddiodd lawer o ffenestri gwydr i ddangos bod pawb yn gallu gweld beth sy’n digwydd yn y Senedd.
• Mae’r adeilad i fod i bara 100 mlynedd.
• Mae 36% o’r deunyddiau’n dod o Gymru, gan gynnwys 1 000 tunnell o lechi o Gymru.
• Costiodd adeilad y Senedd oddeutu £41m i’w adeiladu.
• Er mwyn mynd i mewn i’r Senedd, mae’n rhaid mynd drwy system ddiogelwch sy’n debyg iawn i’r un mewn maes awyr.

Adeilad gwyrdd

Adeilad y Senedd yw un o’r rhai mwyaf gwyrdd yng Nghymru:

• Mae’n defnyddio rhwng 30% a 50% yn llai o ynni nag adeiladau arferol.
• Mae pibellau wedi cael eu drilio 100m o dan y ddaear. Pan fydd hi’n oer, mae dŵr yn cael ei bwmpio i lawr drwy’r pibellau ac mae ynni naturiol o’r ddaear yn twymo’r dŵr i 14°C. Wedyn, bydd y dŵr yn cael ei bwmpio i fyny i’r llawr llechen er mwyn twymo’r adeilad.
• Mae dŵr glaw yn cael ei gasglu o’r to ac yn cael ei ddefnyddio i fflysio’r toiledau yn yr adeilad. Mae dau danc 50,000 litr yn storio’r dwr o’r to.
• Mae boeler biomas yn llosgi sglodion pren gwastraff er mwyn twymo’r adeilad.

Beth sy’n digwydd yn y gwahanol rannau o’r Senedd?

Os ydych chi’n edrych ar yr adeilad o’r tu allan, rydych chi’n gweld y Neuadd drwy’r ffenestri gwydr. Yma mae’r dderbynfa sydd â desg lechen fawr. 

Yn Siambr y Senedd, mae’r 60 Aelod o’r Senedd (AS) yn cwrdd i drafod materion pwysig. Mae’r seddi wedi’u gosod mewn cylch, gyda’r Prif Weinidog yn y rhes flaen. O flaen pob AS, mae desg o bren derw o Gymru. 

Rydych chi’n gallu gwylio Aelodau’r Senedd os ewch chi i’r Oriel gyhoeddus. Yma mae’r twndis neu’r twmffat pren sy’n edrych fel coeden. Mae llawer o ystafelloedd pwyllgor hefyd yn yr adeilad. Yma, mae’r Aelodau’n trafod pethau penodol.

Gwleidyddion Enwog Cymru

David Lloyd George (1863–1945)

Hyd yma, Lloyd George yw’r unig Gymro Cymraeg sydd wedi bod yn Brif Weinidog Prydain. Cafodd ei eni yn Llanystumdwy, ger Cricieth, Dwyfor.

Cafodd ei hyfforddi fel cyfreithiwr. Pan gafodd ei ethol yn Aelod Seneddol y Rhyddfrydwyr dros Arfon yn 1890, fe oedd aelod ieuengaf Tŷ’r Cyffredin. Beth oedd ei oed?

Cyfraniad mawr Lloyd George oedd cyflwyno’r Wladwriaeth Les.  Ystyr hyn yw bod y wlad yn rhoi help i bobl mewn angen fel y diwaith, pobl sâl a’r henoed (pensiynau). Hefyd roedd yn siaradwr gwych, ac yn enwog am areithio’n danbaid.

Yn 1915, yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, daeth yn Weinidog Arfau Rhyfel ac wedyn yn Brif Weinidog rhwng 1916 a 1922.

Aneurin Bevan (1897–1960)

Mae Aneurin Bevan yn enwog drwy Brydain am sefydlu’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol (NHS).

Cafodd ei eni yn Nhredegar. Glöwr oedd ei dad ac roedd Aneurin yn un o ddeg o blant. Gadawodd yr ysgol yn ifanc a mynd i weithio yn y pwll glo yn 13 oed.

Pan oedd yn 22 oed, cafodd ysgoloriaeth i fynd i astudio economeg, hanes a gwleidyddiaeth yng Ngholeg Canolog y Blaid Lafur yn Llundain. Cafodd ei ddewis i fod yn ymgeisydd y Blaid Lafur yn etholaeth Glyn Ebwy yn 1929. Enillodd y sedd honno a’i chadw am 31 mlynedd.

Yn 1945, ar ôl yr Ail Ryfel Byd, daeth Aneurin Bevan yn Weinidog dros Iechyd yn y llywodraeth Lafur. Pasiwyd Deddf Gwasanaeth Iechyd Gwladol Aneurin Bevan yn 1946, a chafodd y Gwasanaeth ei sefydlu yn 1948. Nawr, doedd dim rhaid i bobl dalu am weld y meddyg neu am aros yn yr ysbyty, roedd arian cyhoeddus yn talu am hynny.

Gwynfor Evans (1912–2005)

Gwynfor Evans oedd aelod seneddol cyntaf Plaid Cymru. Cafodd ei eni yn y Barri. Hyfforddodd fel cyfreithiwr, ond bu’n gweithio fel garddwr masnachol yn Llangadog, yn Nyffryn Tywi, am y rhan fwyaf o’i oes.

Pan oedd yn y Brifysgol yn Aberystwyth, sefydlodd Gwynfor Evans gangen o Blaid Cymru. Roedd yn heddychwr a gwrthododd ymladd yn yr Ail Ryfel Byd. Yn 1945, daeth yn Llywydd Plaid Cymru ac arhosodd yn llywydd am 36 mlynedd.

Yn y 1950au dechreuodd ymgyrch yn erbyn boddi pentref Cwm Celyn ger y Bala – cynllun i greu cronfa Tryweryn i roi dŵr i Lerpwl. Methodd yr ymgyrch hon, ond daeth llawer iawn o bobl i ddeall bod angen gofalu am gymunedau Cymraeg a’r iaith Gymraeg. Daeth Plaid Cymru’n llawer mwy poblogaidd yn ystod ymgyrch Tryweryn.

Ym mis Gorffennaf 1966, yn annisgwyl iawn, enillodd isetholiad Caerfyrddin. Dyma’r tro cyntaf i Blaid Cymru ennill sedd yn San Steffan. Aeth cannoedd o bobl i Lundain i’w weld yn mynd i Dŷ’r Cyffredin am y tro cyntaf.

Roedd Gwynfor yn ganolog i sefydlu sianel S4C.