Trychineb Aberfan

Pentref yn y De yw Aberfan, tua phedair milltir o Ferthyr Tudful. Tyfodd y pentref, fel cymaint o bentrefi yng nghymoedd y De, o ganlyniad i'r diwydiant glo.

Ond ddydd Gwener, Hydref 21, 1966, digwyddodd trychineb enbyd yn Aberfan. Llithrodd tomen o sbwriel o'r gweithfeydd glo gan ddinistrio tai a chartrefi. Lladdwyd 116 plentyn a 28 oedolyn.

Dros gyfnod o 50 mlynedd, roedd gwastraff o faes glo Merthyr wedi cael ei daflu ar Fynydd Merthyr, ac er bod pobl wedi ceisio rhybuddio'r awdurdodau gan ddweud nad oedd y domen enfawr yn ddiogel, anwybyddwyd y rhybuddion.

Ar ôl tridiau o law trwm, roedd y domen wedi gwanio a dechreuodd lithro ar ei thaith drychinebus i lawr i'r pentref. Roedd plant Ysgol Pantglas wedi bod yn y gwasanaeth lle buon nhw'n canu 'All Things Bright and Beautiful'; ond toc ar ôl iddynt gyrraedd eu dosbarthiadau llithrodd y mynydd marwol a'u lladd.

Cafwyd achos llys hir ar ôl y digwyddiad a dedfrydwyd fod bai ar yr NCB - (Y Bwrdd Glo - National Coal Board) - am ei esgeulustod. Cynigwyd iawndal o £500 am bob plentyn marw.

Mae'n anodd dychmygu effaith y drychineb ar y pentref. Mae un adroddiad yn nodi nad oedd rhieni'r plant a oroesodd yn gadael i'w plant fynd allan i chwarae wedi'r drychineb, am fod sŵn lleisiau'r plant byw yn codi gormod o hiraeth ar rieni'r plant marw.

Geirfa

Anwybyddu

Gwrthod cymryd sylw neu ddiystyru rhywbeth yn fwriadol.

Dedfrydu

Datgan cosb i droseddwr.

Iawndal

Rhywbeth (arian fel arfer) sy’n cael ei ddyfarnu i rywun i gydnabod colled, dioddefaint neu anaf.

Trychineb

Damwain sydyn neu ddigwyddiad naturiol sy'n achosi difrod mawr neu golli bywyd.

Testun & llun

Cau

Testun & llun

Cofnod dyddiadur

Cau

12 Hydref 2010

Dyddiadur Agustin Ramirez

Mae hi wedi bod yn ddau fis ers i mi weld dad ddiwethaf, ac yfory, gobeithio, fe gaf i ei weld eto. Ers 33 o ddyddiau mae timau wedi bod yn gweithio'n galed, yn drilio twll i'r ddaear mewn ymgais i achub dad a'r 32 dyn arall sydd yno. Maen nhw wedi drilio siafft hir sy'n 66cm mewn diametr ac mae hwnnw'n ymestyn 700m dan y ddaear at y dynion. Y bwriad yw gollwng cawell arbennig i lawr y siafft. Mae'r gawell ddigon mawr i ddal un dyn, felly bydd dad a gweddill y gweithwyr yn cael eu codi o'r ddaear fesul un.

Rydyn ni wedi bod yn gwersylla yng Ngwersyll Gobatih ers wythnos. Er bod cwmwl uwch ein pennau yma, mae pawb yn ymdrechu i gadw hwyliau da ar ei gilydd. Rhaid i mi gael noson dda o gwsg heno, mae yfory yn ddiwrnod mawr a bydd angen pob egni arnaf i.

14 Hydref 2010

Fe ddaeth dad allan o'r pwll am 2.14 prynhawn ddoe. Er ei fod yn gwisgo par o sbectol haul, doedd dim amheuaeth mai dad oedd o. Roedd ei ddillad yn faw a llwch drostynt a'i wallt yn llwyd yr olwg oherwydd hynny. Mi oedd wedi colli pwysau ond o ystyried ei fod wedi bod dan y ddaear am chwe deg naw o ddiwrnodau, mi oedd o'n edrych yn iawn. Dw i erioed wedi teimlo mor falch o weld rhywun. Ffrwydrodd y gymysgedd 'na o gyffro ac ofn a oedd wedi byw yn fy stumog am ddiwrnodau yn un llif o ryddhad. 'Roedd dagrau o lawenydd yn llifo lawr gruddiau mam. Teimlwn fel bod gen i rywbeth yn sownd yn fy ngheg – roeddwn i’n methu rhoi'r gorau i wenu.

Cafodd pob un o'r mwynwyr eu hachub yn ddiogel. Rydyn ni gyd yn edrych ymlaen am y Nadolig a chael rhoi'r profiad yma tu ôl i ni.

Linc

Llythyr

Erthygl newyddion

Cau

Cymru Gyfoes

Streic y Penrhyn 1900

16 Ionawr 2021

Y Streic Fawr yn Chwarel y Penrhyn, 1900-03, oedd un o'r anghydfodau mwyaf yn hanes diwydiannol Prydain. Roedd streiciau wedi bod yn y chwarel o’r blaen, ond erioed ar raddfa mor fawr. Byddai'r gymdeithas leol yn cael ei newid am byth.

Ar ddiwedd y 19eg ganrif, Chwarel y Penrhyn oedd chwarel lechi fwyaf y byd ac roedd bron 3000 o chwarelwyr yn gweithio yno. Mae chwareli llechi mwy i’w cael erbyn hyn yn Tsieina a Sbaen ac mae’r costau cloddio a llafur yn rhatach yno. Penrhyn yw'r chwarel lechi fwyaf ym Mhrydain o hyd gyda gweithlu o ryw 200.

Yr Arglwydd Penrhyn oedd perchennog y chwarel. Roedd yna lawer o densiwn yn y chwarel ynghylch isafswm taliadau i’r chwarelwyr ac arweiniodd hyn at anghydfod a barodd 11 mis rhwng 1896 a 1897. Roedd yr Arglwydd Penrhyn wedi bod yn ceisio dileu dylanwad Undeb Chwarelwyr y Gogledd yn y chwarel.

Ym mis Ebrill 1900, cyhoeddodd rheolwr y chwarel Emilieus Young na fyddai cyfraniadau i’r undebau llafur yn cael eu casglu yn y chwarel. Arweiniodd y cyhoeddiad at ddrwgdeimlad rhwng y chwarelwyr a chontractwyr a oedd wedi taro 'bargen'. 'Bargen' oedd yr enw ar gytundeb i weithio rhan o'r chwarel yn seiliedig ar faint o lechi a fyddai’n cael ei gynhyrchu am ryw bris penodol. Cafodd nifer o chwarelwyr eu hatal o’u gwaith yn seiliedig ar eu hymddygiad a hynny heb wrandawiad teg yn y Llys Ynadon.

Ar 22 Tachwedd 1900 gwrthododd y chwarelwyr weithio, a cherdded allan, gan nodi dechrau'r Streic Fawr. Er hynny, cafodd rhai chwarelwyr eu twyllo i fynd yn ôl i'r gwaith gan dderbyn sofran yr un ac addewid o gynnydd o 5% yn eu cyflogau. Arweiniodd hyn at drafferth yn yr ardal gan fod teyrngarwch i’r streic wedi'i dorri. Ni fyddai'r gymuned byth yr un fath eto. Erbyn 1902, roedd 700 o ddynion wedi dychwelyd i'r gwaith oherwydd tlodi. Symudodd 2000 o chwarelwyr o'r ardal i ddod o hyd i waith arall. Ym mis Tachwedd 1903 aeth gweddill y chwarelwyr yn ôl i weithio gyda'u hundeb heb ei gydnabod o hyd!

Cân / cerdd

Linc

Rhyngweithiol