GIG Cymru yw’r Gwasanaeth Iechyd Genedlaethol i Gymru sy’n gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru ac sy’n cael ei gyllido’n gyhoeddus gan y Llywodraeth i’r boblogaeth yng Nghymru.
Prif egwyddor Gwasanaeth Iechyd Genedlaethol Cymru yw sicrhau ‘gofal iechyd da ar gael i bawb, difater o gyfoeth.’
Sefydlwyd y GIG ar Orffennaf 5ed 1948. Prif bensaer y Gwasanaeth Iechyd Cenedlaethol oedd y Gweinidog dros Iechyd a’r Cymro Aneurin Bevan. Y tro nesaf byddwch yn ymweld â phrifddinas Cymru ewch draw ar hyd Heol y Frenhines ger y castell i weld cofgolofn efydd sy’n ei anrhydeddu am sefydlu’r GIG.
Cyn sefydlu’r GIG darperid gofal iechyd ar sail eich gallu i dalu amdano’n breifat. Roedd pobl yn gorfod talu am wasanaethau iechyd amrywiol ac roedd llawer yn dioddef oherwydd diffyg ariannol a thlodi.
Darperir nifer o wasanaethau amrywiol gan GIG Cymru gan gynnwys rhoi gorau i ysmygu, sgrinio cyn-geni, a thriniaeth arferol o beswch i lawdriniaeth gymhleth e.e. calon agored, sgrinio cancr, triniaeth damwain ac argyfwng a gofal diwedd bywyd.
Mae Adran Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol y Llywodraeth Cymru yn rheoli GIG Cymru gyda gweinidog cabinet o’r enw Vaughan Gething (https://llyw.cymru/vaughan-gething-as ) yn adrodd fel Gweinidog am Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i Brif Weinidog Cymru.
GIG Cymru yw’r cyflogwr mwyaf yng Nghymru gyda dros 90,000 o staff yn gweithio i’r gwasanaeth. Darperir gyllideb o £8.9 biliwn gan Lywodraeth Cymru i’r gwasanaeth ac mae 75% o’r gyllideb yn mynd tuag at gyflogau staff.
Yn ogystal i staff a gyflogir yn uniongyrchol gan GIG Cymru mae yna broffesiynau iechyd eraill yn cefnogi’r gwasanaeth sydd yn cynnwys deintyddion, optegwyr, fferyllwyr a bron i 2,000 o feddygon teulu sy’n gweithio yn bennaf mewn lleoliadau gofal sylfaenol.
Mae cyllideb blynyddol GIG Cymru tua 50% o holl gyllideb Llywodraeth Cymru.
Mae GIG Cymru yn cyflwyno ei gwasanaethau drwy Fyrddau Iechyd ac Ymddiriedolaethau. Beth yw enw’r Bwrdd Iechyd sydd yn eich ardal chi? Pa wasanaethau sydd ar gael i’ch cefnogi?
Hen Goelion
Doedd y rhan fwyaf o bobl yn yr oesoedd canol byth yn gweld meddyg. Roeddent yn cael eu trin gan ŵr neu wraig lleol a oedd yn fedrus yn defnyddio perlysiau, neu gan yr offeiriad, neu’r barbwr oedd yn tynnu dannedd, ail osod esgyrn wedi torri a pherfformio gweithrediadau eraill!
Roedd eu triniaethau yn gymysgedd o ofergoeliaeth, crefydd a meddyginiaethau llysieuol. Yn rhyfedd iawn mae rhai ohonynt yn dal yn cael eu defnyddio heddiw! E.e Roedd blodau’r feillionen goch (Trifolium pratense) yn arfer cael eu defnyddio i wella symptomau’r pas. Yn ogystal roedd mynachod a lleianod yn rhedeg ysbytai yn eu mynachlogydd i gynnal y sâl a’r marw.
Dyma rai credoau am wella gwahanol fathau o salwch.
MMR: Y Ddadl Fawr
Er i'r pigiad triphlyg MMR yn erbyn clwy'r pennau, y frech goch a rwbela gael ei gyflwyno tua chwater canrif yn ôl mae'n dal yn destun dadlau.
Mynna'r llywodraeth a'r mwyafrif o ddoctoriaid ei fod yn ddiogel ond dadleua eraill fod sgil effeithiau erchyll iddo.
Y ddadl o blaid:
Y ddadl yn erbyn:
Natur yn gwella
Hyd at ddechrau'r Ail Ryfel Byd yn 1939 roedd mwyafrif y cyffuriau oedd yn cael eu defnyddio gan feddygon yn perthyn i fyd natur. Planhigion oedd fwyaf cyffredin er bod rhai cemegau a metelau yn cael eu defnyddio e.e. sylffwr, potasiwm, halen, haearn.
Yn fuan ar ôl diwedd yr Ail Ryfel Byd daeth cannoedd o gyffuriau synthetig - rhai yn cael eu paratoi mewn labordai. Pan sefydlwyd y Gwasanaeth Iechyd Gwladol yn 1948 a'r cyffuriau ar gael am ddim daeth yr arfer o ddefnyddio'r hen feddyginiaethau i ben.
Roedd y meddyginiaethau hyn ar gael ledled y byd ac yn ddifrifol o hen. Yn 1963 yn Shanidar yng ngogledd Irac agorwyd bedd ac ynddo roedd corff dyn fu farw 63,000 o flynyddoedd yn ôl. Yn y bedd roedd chwe math o hadau llysiau, sef hocys y gerddi (hollyhock), clychau'r gog, milddail (yarrow), ysgall (thistle), penlas yr ŷd (cornflower) a llysiau'r gingroen (ragwort). Roedden nhw wedi cael eu rhoi yn y bedd er mwyn i'r person oedd wedi marw eu defnyddio fel meddyginiaethau.
Erbyn hyn planhigion digon dinod yn ein cloddiau ydy'r rhai oedd yn cael eu cymryd at afiechydon ers talwm. Byddai llysiau'r cwlwm (comfrey) yn cael eu defnyddio i drin afiechydon y cylla ond daw eu henw Cymraeg o'r hen arfer o rwymo'r dail am asgwrn wedi torri i'w helpu i asio.
Roedd milddail yn dda at geulo gwaed tra bod y llwynhidydd rhesog yn enwog am leddfu dolur rhydd.
Planhigyn cyffredin oedd yn cael ei ddefnyddio oedd bysedd y cŵn (foxglove). Yn yr hen amser byddai’n cael ei ddefnyddio i drin clefydau'r galon, ond mae gormod yn farwol!
Mae'n debyg bod teuluoedd yn cofio'r feddyginiaeth lysieuol wrth i’r wybodaeth gael ei throsglwyddo o'r naill genhedlaeth i'r llall.
Cymru’n arwain y ffordd
10 Chwefror 2021
Yn 2015, daeth Cymru’n wlad gyntaf y Deyrnas Unedig i newid o system lle mae pobl yn optio i mewn i roi organau, i system optio allan. Felly, mae’r gyfraith yn nodi bod pawb yng Nghymru’n cefnogi rhoi organau os nad ydyn nhw’n dweud nad ydyn nhw am fod yn rhoddwr.
Diben y Ddeddf yw sicrhau mwy o organau ar gyfer trawsblannu. Bydd hynny yn golygu y bydd llai o bobl yn marw tra'n aros am organ addas.
Pan fo person yn dymuno peidio â rhoi un o'i organau bydd yn rhaid iddo ddatgan hynny yn ystod ei fywyd. Fel arall cymerir yn ganiataol fod unrhyw un sydd dros 18 oed ac wedi byw yng Nghymru am ddeuddeg mis yn fodlon i'w organau gael eu defnyddio.
Bob blwyddyn yn y Deyrnas Unedig, mae mwy na 4000 o bobl wedi cael y siawns i fyw bywydau hirach a llawnach oherwydd bod pobl wedi rhoi organau.
Mae trawsblannu organau a meinwe yn un o'r triniaethau meddygol mwyaf llwyddiannus. Gall un rhoddwr wella neu achub bywyd hyd at 9 o bobl trwy gyfrannu organ a llawer mwy trwy gyfrannu meinwe. Er bod llawer o bobl yn dweud y byddent yn fodlon cyfrannu organ neu dderbyn un pe bai raid, ni chaiff hyn ei adlewyrchu yn y nifer o bobl sydd ar y Gofrestr Cyfrannu Organau. Ac er bod pethau wedi gwella mae prinder organau o hyd.
Siaradwch â'ch gilydd. Cofiwch ddweud wrth y rhai agosaf atoch chi beth yw eich dymuniad am roi organau.
Am wybodaeth bellach ewch i wefan y Llywodraeth Cymru https://llyw.cymru/rhoi-organau-canllaw
