Ydych chi wedi clywed rhai pobl yn defnyddio’r ansoddair ‘bach’ i ddisgrifio Cymru? Mae’r dywediad ‘Cymru Fach’ wedi cael ei ddefnyddio ers amser hir. A phe byddech chi’n edrych ar fap o’r byd, byddai’n anodd iawn dod o hyd i Gymru oherwydd ei maint. Bydden ni’n gorfod edrych yn fanwl iawn. Mae nifer o wledydd sydd â llawer mwy o bobl yn byw ynddyn nhw.
Mae tua 3.1 miliwn o bobl yn byw yng Nghymru, sydd tua:
Er y canranau bach yma, mae ei dylanwad yn fawr ym mhedwar ban y byd. Mae pobl o bob cwr o’r byd wedi clywed am Gymru – diolch i rai pobl neu rai pethau. Mae rhai pobl a rhai pethau wedi teithio o Gymru i bedwar ban y byd ac mae pobl eraill – a phethau eraill – wedi teithio i Gymru o bedwar ban y byd.
Rydyn ni gyd wedi clywed am ‘wlad beirdd a chantorion’, ond mae pobl yn gwybod am llawer fwy am Gymru na hyn. Ydych chi erioed wedi clywed am chwedl Madog neu wedi clywed am daith y Cymry i Batagonia yn 1865? Pwy a wyr pa symbolau Mathemategol y bydden ni’n eu defnyddio yn yr ysgol heddiw heb ddylanwad Robert Recorde. A thybed beth fyddai’n digwydd ar wair Wimbledon bob haf os na fyddai Walter Clopton Wingfield wedi dyfeisio tennis?!
Dewch, da chi, i ddarllen fwy am ddylanwad mawr ein gwlad fach ni ar weddill y byd!
Bob Evans
Dyn o Ohio oedd Bob Evans. Roedd ganddo fferm a thŷ bwyta bach, gyda lle i 12 person fwyta. Roedd y bwyd yn dda ond roedd un broblem - doedd Bob Evans ddim yn gallu dod o hyd i selsig oedd yn ddigon da i'w gwerthu yn ei dŷ bwyta.
Yn 1948, penderfynodd ladd moch o'i fferm ei hun a defnyddio'r darnau gorau o gig i greu selsig – rhai blasus tu hwnt! Yn ôl y gyrwyr lori oedd yn aros i fwyta yn y tŷ bwyta bach, rhain oedd y selsig gorau yn America!
Datblygodd y busnes. Aeth un tŷ bwyta'n ddau dŷ bwyta ac yn y blaen a dyma ddechrau'r gadwyn Bob Evans Diners. Erbyn heddiw, mae bron 600 o dai bwyta Bob Evans yn America. Mae hyd yn oed gŵyl arbennig yn ystod ail benwythnos mis Hydref bob blwyddyn - Gŵyl Bob Evans!
Ond beth yw'r cysylltiad â Chymru?
Yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, pan oedd bywyd yn anodd iawn yng Nghymru, penderfynodd rhai o bobl Ceredigion ymfudo i Ogledd America i chwilio am waith. Aeth llawer i ardal Gallia a Jackson, yn Ohio, ble roedd Bob Evans yn byw yn ddiweddarach. Roedd e’n ddisgynnydd i rai o’r Cymry yma.
Felly, meddyliwch … petai teulu Bob Evans ddim wedi teithio o Geredigion i Ohio, fyddai dim Diners Bob Evans o gwmpas America heddiw – a dyna golled!
Chwedl Madog
Un o feibion Owain Gwynedd (Owain ap Gruffudd – Brenin Gwynedd) oedd Madog. Yn ôl y chwedl Madog oedd y person cyntaf o Ewrop i ddarganfod America ym mhell cyn bod sôn am Christopher Columbus. Yn ôl y chwedl hwyliodd Madog o borthladd Llandrillo-yn-Rhos ger Bae Colwyn, Gogledd Cymru yn 1170 gan ddarganfod gwlad llawer pellach nag Iwerddon!
Yn ôl pob sôn fe laniodd Madog yn Bae Mobile, Alabama, Gwlff Mecsico gan ymsefydlu yn Georgia, Tennessee a Kentucky. Yn dilyn darganfod y tir a’r wlad newydd mae sôn iddo hwylio i fyny’r afon Missouri gan ddatblygu cyfeillgarwch gydag Indiaid â llwyth y Mandaniaid.
Yn y ddeunawfed ganrif fe hwyliodd John Evans o Waunfawr, ger Caernarfon i’r America i ddarganfod os oedd hanes Madog yn wir gan chwilio am yr Indiaid Cymraeg oedd wedi sefydlu gan Madog ganrifoedd ynghynt. Yn anffodus ni ddaeth o hyd i Indiaid Cymraeg er hynny fe wnaeth gyfraniad gwerthfawr a phwysig o fapio rhannau o America fel bod eraill yn gallu llywio’r dyfroedd i’r dyfodol.
Yn ôl haneswyr does yna ddim sail i chwedl Madog er hynny codwyd cofeb i Madog yn 1953 ger Fort Morgan, Alabama. Erbyn heddiw mae nifer o lefydd ac enwau Cymraeg wedi eu henwi ar ei ôl.
Dilys, Siân, Elsi a Jini
Mae’r gefnogaeth tuag at fusnesau bach Cymreig wedi bod yn wych ar hyd y blynyddoedd ond mae’r ymateb i gynnyrch Cymreig wedi bod yn arbennig ers dechrau’r cyfnodau clo. Mae llawer o bobl yng Nghymru nawr yn penderfynu prynu wrth y busnesau bach er mwyn eu cefnogi. Mae un busnes wedi gweld y gefnogaeth yn dod tu hwnt i Gymru hefyd.
Rydyn ni gyd yn ymwybodol o’r dyluniadau o’r ferch Gymreig gwreiddiol a thraddodiadol ond mae un busnes bach wedi dylunio’r merch ar ei newydd wedd. Ers lansio rhain yn 2020 mae busnes Cartref Clyd wedi gwerthu cannoedd o grysau t a siwmperi’n cynnwys y cymeriadau Cymreig a bellach mae nhw ar gael mewn llawer o gynnyrch eraill fel prints a bagiau.
Cafodd syniadau Cartref Clyd eu dylunio gan fusnes bach arall o’r enw Mwydro ac mae’r cymeriadau yma wedi teithio tu hwn i Gymru a rhai hyd yn oed mor bell â Seland Newydd a Canada.
Tenis bwrdd ledled y byd
Mae’r efeilliaid Megan ac Angharad Phillips, o Ddinbych, wedi bod i 28 o wledydd gwahanol - ond nid fel twristiaid. Maen nhw wedi bod yno i chwarae mewn cystadlaethau tennis bwrdd ac yn ystod haf 2014, buon nhw'n chwarae dros Gymru yng Ngemau'r Gymanwlad yn Glasgow hefyd.
Y dechrau
Dechreuon nhw chwarae pan oedden nhw'n ddeg oed - pan gawson nhw fwrdd tennis bwrdd yn anrheg Nadolig. Roedden nhw wrth eu bodd ac felly penderfynon nhw ymuno â chlwb tennis lleol.
Roedden nhw'n mwynhau cymaint dechreuon nhw ymarfer o ddifri am tua 10 awr yr wythnos, gan gynyddu'r oriau i 20 awr yr wythnos erbyn iddyn nhw gyrraedd y chweched dosbarth. Roedden nhw'n chwarae ddwywaith y dydd fel arfer - yn y bore cyn mynd i'r ysgol, yna fin nos, ar ôl gorffen eu gwaith ysgol, neu weithiau yn ystod gwersi rhydd yn yr ysgol.
Ble roedd y lle gorau?
Yn ôl Megan …
"… Las Vegas oedd y lle gorau i mi. Roeddwn i'n cystadlu yng nghystadleuaeth yr US Open, ond ar ôl y gystadleuaeth fe gawson ni ychydig o amser i grwydro'r ardal … Mae o'n anhygoel!"
I Angharad, y lle mwyaf diddorol oedd …
"… India - ond roedd o'n dipyn o sioc hefyd oherwydd y gwahaniaeth rhwng bywyd y bobl dlawd a'r bobl gyfoethog.
Sphairistikè
Petawn i’n gofyn ichi enwi camp chwaraeon o Gymru, mae’n siŵr y byddech chi’n meddwl am rygbi neu efallai bêl-droed, ond fyddai tennis wedi croesi’ch meddwl?
Bron 200 mlynedd yn ôl dyfeisiwyd y tennis modern gan Walter Clopton Wingfield yng Nghymru. Cafodd ei eni ar y 16eg o Hydref 1833 yn Sir Drefaldwyn.
Roedd y tennis gwreiddiol yn boblogaidd iawn yn Ewrop ond gêm i’w chwarae tu fewn oedd hi ar y pryd. Chwaraewyd y fersiwn gyntaf o’r gêm fodern ar lawnt siâp awrwydr ac roedd y rhwyd tua 50cm yn uwch na’r un rydyn ni’n ei hadnabod heddiw.
Yr enw gwreiddiol i’r gêm oedd “Sphairistikè” sy’n golygu ‘y grefft o chwarae pêl’. Ffrind Walter, Arthur Balfour, wnaeth awgrymu newid enw’r gamp i ‘tennis lawnt’. Daeth y chwaraeon newydd yma’n fwy poblogaidd a chynhaliwyd y twrnament cyntaf yn 1874 yn Birmingham. Doedd Walter Clopton Wingfield ddim yn arbennig o dda yn ei gamp ei hun ac ni chafodd ei ddewis i chwarae yn y Wimbledon cyntaf yn 1877 hyd yn oed.
Nawr mae’r gamp yn cael ei chwarae ar draws y byd i gyd!
Brynhir, Trevelin, Patagonia, Yr Ariannin
03/08/1865
Annwyl Alwen,
Ar ôl gadael porthladd Lerpwl ar Fai 28, cyraeddasom Batagonia ar 28ain o Orffennaf.
Hir fu’r daith a blinedig iawn. Cawsom stormydd enbyd a bu Mari a’r plant yn sâl am ddyddiau. Buom yn meddwl sawl tro a oedd y fenter yn werth ein holl arian. Wedi’r cyfan, talasom 12 punt yr un i Mari a mi a chwe phunt i’r plant.
Bu’n bleser cyfarfod â’n cyd-deithwyr yn ystod y daith. Rydym yn gwmni amrywiol o bobl – pregethwyr, glowyr, athro, meddyg, chwarelwyr, crydd, heb sôn am y gwragedd a’r plant. Yr ydym oll yn rhannu’r un weledigaeth, sef sefydlu gwladfa lle y gallwn fyw ein bywyd a chynnal ein diwylliant drwy gyfrwng ein mamiaith annwyl. Anodd yw credu, ar adegau, na fyddwn byth yn dychwelyd i’r hen wlad annwyl.
Hoffwn ddweud bod bywyd yn ddymunol iawn yma ond nid yw cystal â’r disgwyl, mae arnaf ofn. Yr ydym yn byw mewn ogofâu oherwydd prinder cartrefi ac ymddengys y tir yn ddiffaith ac yn ddiffrwyth.
Symudwn i fyny’r dyffryn ymhen ychydig i chwilio am dir gwell – tir y gallwn ei ffermio a thyfu cnydau ynddo a magu anifeiliaid. Bydd rhaid gweithio’n ddi-baid i gynnal ein teuluoedd a’n diwylliant yma. Oes, mae llawer o waith o’n blaenau ond hyderaf y cawn lwyddiant.
