Pwy sy’n gyfarwydd â’r geiriau “gwlad beirdd a chantorion”? Rwy’n siŵr y bydd bob un ohonoch wedi clywed y geiriau yma rhywbryd yn ystod eich bywyd, boed wrth ganu ar ddechrau gêm rygbi rhyngwladol, ar ddiwedd eisteddfod ysgol neu mewn cyngerdd.
Mae cerddoriaeth yn rhan annatod o‘n bywydau ni fel Cymry, o’r canu yn yr Eisteddfod i gystadleuaeth Cân i Gymru, o’r canu emynau mewn capeli i gynrychioli Cymru mewn cystadlaethau corawl, o’r canu mewn gemau rygbi i ganu hwiangerddi mewn meithrinfeydd. Meddyliwch am yr wythnos diwethaf, pryd ydych chi wedi cael y cyfle i wrando ar gerddoriaeth?
Mae rhai Cymry wedi rhoi ein gwlad ni ar fap cerddorol y byd. Mae enwau fel Tom Jones a Shirley Bassey yn enwau cyfarwydd o gwmpas y byd erbyn hyn, ac mae cân Gymraeg o Gymru hyd yn oed wedi cyrraedd rhif 1 yn y siartiau Prydeinig iTunes. Ar ddechrau 2020 fe gyrhaeddodd cân boblogaidd ym Mharc y Scarlets, Yma o Hyd gan Dafydd Iwan, rif 1 yn siartiau iTunes gan werthu yn fwy na bandiau fel ‘The Weekend’. A wir i chi, ble ond yng Nghymru y byddai chwaraewyr rygbi yn dathlu sgorio cais drwy wrando ar gân gan un o gantorion gwerin y wlad?
Mae traddodiad cerddorol yn gynhwysol iawn yma yng Nghymru. Mae plant yn cael eu hannog yn ifanc iawn i fynd ar lwyfan i ganu offeryn neu i ganu yn ein gŵyl gelfyddydol fwyaf ni yma yng Nghymru, yr Eisteddfod. Dyma ddechrau’r daith lwyddiannus i nifer o gantorion ac offerynwyr enwog yng Nghymru. Mae hyd yn oed cystadleuaeth canu emyn ar gyfer pobl dros 60 yn yr Eisteddfod.
Mewn nifer helaeth o Eisteddfodau, yr uchafbwynt bob tro yw’r canu corawl. Ond nid yw’r traddodiad yma ar gyfer corau proffesiynol yn unig! O na! Mae fideos yn cael eu cymryd yn aml o grwpiau o ffrindiau, neu weithiau dieithriaid, yn dechrau canu mewn 4 llais mewn llefydd annisgwyl fel ar fysiau neu mewn bwytai!
Beth am ddarllen yr erthyglau i ddysgu mwy am ambell i agwedd ar weithgareddau ‘gwlad y gân’?
Waw! Am gig!!
Ar ôl llwyddiant gigiau’r gorffennol benderfynais eleni fynd i Gig y Pafiliwn yn yr Eisteddfod Genedlaethol.
Fe allaf ddweud gyda llaw ar fy nghalon - ROEDD YN WYCH!!
Penderfynodd y trefnwyr eleni drefnu gig gyda Cherddorfa’r Welsh Pops. Roedd yn gig, yn gyngerdd ac yn un parti mawr! Cyrhaeddais yn gyffro i gyd yng nghanol torf o Gymry. Yn amlwg roedd rhaid stopio yn gyntaf i gael bag o losin ar y maes ac yna fy wnes fy ffordd i fy sedd. Caneuon y 90au oedd yn cael eu chwarae ac roedd yn braf clywed caneuon fy mhlentyndod unwaith eto! Does dim gwell na bach o ‘Paid â Bod Ofn’!
Rwy’n ffan mawr o gerddoriaeth Diffiniad a Lleden, ac rwy’n eithaf siwr mai fi yw number one fan Eden! Roedd y cantorion i gyd yn wych ond yr uchafbwynt i fi oedd clywed Cerddorfa’r Welsh Pops. Rwy wedi bod mewn gig ar ôl gig yn gwrando ar wledd o gantorion Cymraeg ond dyma’r tro cyntaf i fi glywed cerddorfa yn fyw.
Os bysen i’n gorfod rhoi marc allan o 10 i’r gig, byswn i’n bendant yn rhoi 11! Rwy’n edrych ymlaen at gig y flwyddyn nesaf yn barod!
Hen wlad fy nhadau
Cyfansoddwyd yr anthem genedlaethol yn 1856. Roedd yn brosiect teuluol gan mai Evan James ysgrifennodd y geiriau a’i fab James James gyfansoddodd yr alaw. Glan Rhondda oedd yr enw gwreiddiol a roddir ar y gân gan mai wrth lan yr afon, yn ôl bob sôn, wnaeth James James feddwl am yr alaw. Wedi i James gyfansoddi’r alaw gofynnodd i’w Dad i ysgrifennu geiriau. Ysgrifennodd Evan y geiriau mewn ymateb i gais gan ei frawd i ymfudo i America gydag ef. Mae’r geiriau llawn emosiwn ac yn dangos cariad amlwg Evan at ei wlad.
Elizabeth John oedd y cyntaf i berfformio’r gân a gwnaeth hyn yn festri Capel Tabor ym Maesteg. Er i’r gân ddod yn fwy fwy poblogaidd ar ddiwedd y 19eg ganrif gan fod pobl wedi dechrau ei chanu mewn amrywiaeth o Eisteddfodau, roedd rhaid aros tan 1905 cyn ei chlywed hi am y tro cyntaf ar ddechrau gêm rygbi rhyngwladol.
Bellach mae cofeb wedi cael ei chodi ym Mharc Ynysangharad, Pontypridd er cof am y cyfraniad aruthrol y mae Evans a James James wedi ei wneud i’n gwlad fach ni.
Cân i Gymru
Cystadleuaeth yw Cân i Gymru sy’n cael ei dangos ar S4C ar ddechrau mis Mawrth, o gwmpas Dydd Gŵyl Dewi. Mae cyfansoddwyr ar draws Cymru gyfan yn cael y cyfle i gystadlu drwy gyfansoddi cân. Mae’r gystadleuaeth yn dyddio yn ôl i 1969, ond nid Cân i Gymru oedd enw’r gystadleuaeth ar y pryd ond Cân Disg a Dawn. Erbyn heddiw mae’r cyfansoddwr buddugol yn cael swm o arian ac yn cael y cyfle i deithio i gynrychioli Cymru yn yr Ŵyl Ban Geltaidd yn Iwerddon.
Enillydd Cân i Gymru 2021 oedd Morgan Elwy gyda’r gân Bach o Hwne.
Yn 2016 cynhaliwyd pleidlais lle’r oedd y gwylwyr yn cael y cyfle i bleidleisio dros eu hoff gân Cân i Gymru erioed. Dyma’r canlyniadau:
1af – Torri’n Rhydd gan Matthew McAvoy a Steffan Rhys Williams
2il – Gofidiau gan Lowri Watcyn Roberts ac Elfed Morgan Morris
3ydd – Y Cwm gan Huw Chiswell
4ydd – Harbwr Diogel gan Arfon Wyn a Richard Synnott
5ed – Galw Amdanat Ti gan Barry Evans a Mirain Evans
6ed – Dagrau Tawel gan Meinir Richards a Tudur Dylan Jones
7fed – Cerrig yr Afon gan Iwcs a Doyle
Y Cymry ar The Voice
Pwy wyt ti?
Joe Woolford ydw i o Rhuthun.
Pryd dechreuaist ti ganu?
Dechreuais i rapio yn 13 oed.
Beth wnest ti yn 2015?
Es i ar The Voice. Es i ar dîm Rita Ora. Dewisais i hi achos mae hi’n ifanc ac yn dalentog a hefyd roeddwn i’n meddwl, “Bydd hi’n help mawr i mi.”
Beth ganaist ti ar The Voice?
Canais i lawer o ganeuon o “Lights” (Ellie Goulding ) i “I wont give up” (Jason Mraz). Yn y rowng cyn-derfynol, canais i “Jealous” (Labrinth).
Beth wnest ti rhwng pob rhaglen?
Ymarfer! Roedd rhaid ymarfer llawer ond weithiau es i allan gyda’r cystadleuwyr eraill. Aethon ni allan am fwyd ac aethon ni i siopa ac roedd o’n wych. Roedd pobl yn dod i siarad â ni ac roedden nhw’n gofyn, “Ydych chi ar The Voice? Roedd o’n ddoniol – ond roedd o’n neis hefyd.
Est ti i weld Rita Ora yn perfformio?
Do, es i weld hi a Charli XCX yn perfformio yn yr 02 Empire yn Sheppard's Bush. Roedd y gig yn anhygoel. Roedd Rita a Charli XCX yn wych a dysgais i lawer.
Beth fwynheuaist ti am y profiad o ganu ar The Voice?
Popeth! Roedd o’n wych ond roedd rhaid i mi weithio’n galed i gyrraedd The Voice. Gweithiais i’n galed am flynyddoedd. Pan oedd pobl yn dweud, “Na!” roeddwn i’n trio eto. Os ydych chi’n gweithio’n galed byddwch chi’n cael beth rydych chi eisiau.
