Mae gan Gymru dreftadaeth gyfoethog o hanesion a chwedlau hud a lledrith o'r Mabinogion i Gawr y Carneddau a llawer o broffiliau o frenhinoedd, cewri, beirdd ac awduron enwog.
Mae chwedl yn stori draddodiadol sydd weithiau'n cael ei chyfrif yn hanesyddol ond sydd heb ei dilysu fel un wir wedi’i seilio ar ffeithiau. Y gred yw bod mythau a chwedlau yn storïau lled wir sydd wedi eu trosglwyddo o’r naill berson i'r llall drwy'r oesoedd.
Mae mytholeg Gymreig yn cynnwys traddodiadau gwerin a ddatblygwyd yng Nghymru a thraddodiadau a ddatblygwyd gan y Brythoniaid Celtaidd mewn mannau eraill cyn diwedd y mileniwm cyntaf. Y Brythoniaid Celtaidd neu’r Hen Frythoniaid oedd y bobl Geltaidd frodorol a oedd yn byw ym Mhrydain Fawr o Oes yr Haearn ym Mhrydain o leiaf (y 12fed Ganrif CC) tan yr Oesoedd Canol (500 -1500), pan aethon nhw ar wahân fel tair cenedl: Cymry, Cernywiaid a Llydawiaid.
Fel yn y rhan fwyaf o gymdeithasau, cafodd mytholeg a hanes y Celtiaid eu cofnodi ar lafar gan unigolion fel derwyddon. Dros ganrifoedd mae cofnod llafar y derwyddon neu’r beirdd wedi'i golli neu wedi’i newid gan greu'r chwedlau adnabyddus rydyn ni’n eu deall heddiw. Mae'n hynod ddiddorol bod llawer o'r chwedloniaeth a'r hanes yma wedi’i gadw mewn llawysgrifau Cymreig o’r oesoedd canol, gan gynnwys Llyfr Coch Hergest, Llyfr Gwyn Rhydderch, Llyfr Aneirin a Llyfr Taliesin. Mae'n bosibl gweld cynnwys y llawysgrifau canoloesol amhrisiadwy hyn yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn Aberystwyth neu ar-lein drwy eu porth digidol. Tybed a welwch chi chwedl am eich ardal leol chi?
Ydych chi'n ymwybodol o unrhyw fythau a chwedlau yn eich ardal leol chi? Pwy a ŵyr, efallai eich bod yn cerdded i'r ysgol ar hyd llwybrau beirdd, cewri neu frenhinoedd yr oes a fu!
Chwedlau mewn byd sydd ddim yn bod
Mae ein byd yn cynhesu ar gyflymder pryderus ac mae arweinwyr byd yn trafod sut i ddatrys y sefyllfa. Mae newid hinsawdd wedi digwydd yn hanes y byd o’r blaen er enghraifft ar ddiwedd Oes yr Ia. Heddiw, mae’r rhew ym Mhegynau’r Gogledd a’r De yn toddi ac mae lefel y môr o gwmpas y byd yn codi. Mae pryder y bydd ynysoedd Gweriniaeth Kiribati yn y Môr Tawel yn colli tir a chartrefi’n gyfan gwbl yn sgil newid hinsawdd.
Mae hanes am y môr yn achosi i bentrefi ddiflannu yn yr hen chwedlau yn ogystal. Yn chwedl Cantre’r Gwaelod cawn hanes gwlad sydd bellach o dan y dŵr ym Mae Ceredigion. Stori arall am wlad sydd bellach o dan y dŵr ydy chwedl Llys Helyg. Yn ôl y chwedl honno roedd gwlad yn arfer bod yn y bae rhwng Penmaen-mawr a’r Gogarth yn Llandudno amser maith yn ôl.
A wyddoch chi am y chwedlau yma? Ewch ati i ymchwilio er mwyn darganfod mwy am chwedlau hynafol Cymru.
Priodas sêr S4C
Dydd Sadwrn 7 Awst 2021
Mae cannoedd o bobl yn ymweld â phentref Nant Gwrtheyrn yn flynyddol bellach. Mae allt serth yn arwain i lawr at y pentref o Lithfaen sydd yng nghysgod mynydd yr Eifl. Saif y pentref ar arfordir Gogleddol Pen Llŷn. Cysylltir chwedl Priodas Rhys a Meinir gyda’r pentref yma. Ail-godwyd y pentref yn Ganolfan Iaith Genedlaethol i ddysgwyr Cymraeg. Caewyd hen chwarel Porth y Nant yn ystod yr Ail Ryfel Byd a mudodd y trigolion o’r pentref anghysbell i bentrefi cyfagos ardal Pistyll, Llithfaen a Nefyn.
Heddiw yn 2021 defnyddir y Ganolfan ar gyfer priodasau a chynadleddau, hefyd mae’n bentref preswyl i fyfyrwyr sy’n astudio Ysgrifennu.
Dydd Gwener 6 Awst priododd dau o sêr rhaglenni S4C, Erin a Rhys yn y capel yn y pentref hudolus yma. Bu’n rhaid iddynt ohirio’r briodas ddwy waith oherwydd pandemig Cofid-19.
Dyma’r cyfle cyntaf i gynnal priodas yn y Nant yn 2021. Sylwadau Erin ar ôl y seremoni oedd; “Meddyliais fod melltith y chwedl Rhys a Meinir arnom! Dwi’n adnabod Rhys ers yn hogan fach yn yr ysgol ac roeddem wedi cynllunio ein priodas yn 2018. A phan ddaeth dyddiad 2019 yn agos a hithau’n gyfnod clo doeddwn i wir ddim yn meddwl y byddem yn gallu cynnal seremoni oherwydd y pandemig. Dymuniad Rhys a minnau oedd priodi yn y Nant oherwydd y cysylltiad â’r enw ‘Rhys’.
“Dwi’n ei chyfrif yn fraint fy mod wedi gallu cael y dathliad a phriodi yn 2021” meddai Rhys wrth Y Cymro bnawn Gwener. Roedd yn arbennig croesawu ein teulu agos ac ychydig o ffrindiau yma i’r capel a’r wledd yn y ganolfan. Roedd fy nhaid yn un o’r chwarelwyr olaf i weithio yma yn y 40au cynnar. Bu’n gweithio yn chwarel Porth y Nant am 30 mlynedd, Felly roedd gwireddu dod yma i briodi fy nghariad yn hudolus a sbesial iawn imi. Mae Erin a minnau wedi perfformio mewn ambell ddrama gyfres ar S4C yn ystod y blynyddoedd diwethaf ond heddiw roedd gwir ddrama bywyd yn deimlad emosiynol iawn imi. Bydd y pentref yma yn arbennig imi a’n nheulu am byth”. Tynnwyd lluniau o’r ddau gyda Môr Iwerddon yn y cefndir a mynydd cadarn yr Eifl yn gefndir uwchben yr hen bentref.
