Cyfathrebu yw trosglwyddo neges o un person i berson arall a gellir gwneud hyn mewn amryw o ffyrdd. Mae’n ffordd hanfodol o rannu ein meddyliau ac yn ein helpu ni i ddeall y byd o’n cwmpas. Rydyn ni’n cyfathrebu gyda phobl eraill yn ddyddiol boed yn ysgrifennu e-bost at aelod o’r teulu, dweud diolch wrth y doctor neu chwarae gyda ffrind.
Gall gyfathrebu hefyd olygu sut mae person yn trosglwyddo negeseuon i lawer o bobl yr un pryd. Allwch chi feddwl am sut mae un person yn gallu rhoi gwybodaeth i fwy nag un person arall? Gall fod drwy’r teledu, ar wefannau cymdeithasol neu mewn papurau newyddion neu gylchgronau.
Mae’r ffordd rydym ni’n cyfathrebu gydag eraill wedi newid ar hyd y blynyddoedd. Ganrifoedd yn ôl roedd pobl yn cyfathrebu drwy anfon signal tân neu golomen. Erbyn heddiw mae technoleg wedi datblygu a bellach mae amrywiaeth o ffyrdd i gyfathrebu gan gynnwys anfon neges destun, siarad dros Zoom ac anfon e-bost. Oeddech chi’n gwybod fod tua 205.6 biliwn o e-byst yn cael eu hanfon bob dydd?
Mae gennym ni iaith arbennig yma yng Nghymru yr ydym yn defnyddio i gyfathrebu. Mae pobl wedi bod yn siarad y Gymraeg am filoedd ar filoedd o flynyddoedd. Ar un adeg roedd rhan fwyaf o Brydain yn siarad yr iaith! Ar hyd y canrifoedd mae llai o bobl wedi bod yn ei siarad, ond, mae’r niferoedd yn codi unwaith eto! Mae siarad Cymraeg yn cŵl ac mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi eu bod nhw yn anelu i gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn y flwyddyn 2050.
Mae iaith arwyddo hefyd yn dod yn fwyfwy amlwg ar draws y byd. Gan nad oed pawb yn gallu clywed na siarad mae rhai pobl yn defnyddio eu dwylo i gyfathrebu!! Waw!! Mae’r iaith yma yn dod i’r amlwg yn ein cymdeithasau ac ar ein teledu.
Beth yw eich hoff ffordd chi o gyfathrebu? Yn ystod y thema yma, beth am fynd ati i ddysgu ffordd newydd o gyfathrebu?
Louis Braille
Bachgen ifanc o'r enw Louis Braille (1809 - 1852) o Coupvray ger Paris ddyfeisiodd braille. Collodd ei olwg trwy ddamwain pan oedd yn dair oed. Aeth i'w ysgol leol ond doedd e ddim yn dysgu llawer trwy wrando yn unig. Pan oedd yn 10 oed enillodd ysgoloriaeth i gael ei addysg yn y Sefydliad Brenhinol ar gyfer Pobl Ifanc Dall ym Mharis. 14 llyfr anferth oedd yno gyda'r llythrennau wedi eu codi. Roedd Louis yn awchu am fwy o wybodaeth.
Yna, yn 1821, pan oedd Louis yn 12 oed, ymwelodd cyn filwr â'r ysgol a chyflwyno ei ddyfais 'darllen nos' sef cod o 12 dot wedi eu codi. Ei bwrpas oedd galluogi milwyr i rannu cyfrinachau ar faes y frwydr heb siarad ond roedd yn rhy anodd iddynt! Roedd Louis wedi gwirioni gyda'r syniad a symleiddiodd y system i 6 dot. Yna yn 1829 cyhoeddodd y llyfr cyntaf mewn braille.
Go brin y dychmygodd y byddai ei system o ysgrifennu a darllen trwy deimlo â'r bysedd yn dal i gael ei defnyddio ymhen 200 mlynedd!
Erbyn hyn mae wedi cael ei addasu i gwrdd â gofynion pob iaith o Roeg i Zulu. Mae hefyd yn cael ei ddefnyddio i ddangos nodau cerddoriaeth, mathemateg, chwarae gwyddbwyll a gwyddoniaeth.
Peintiadau ogof
Wrth gerdded lawr y stryd, yn aml gwelwch gelf ar ochrau adeiladau. Heddiw gelwir y celf hwn yn graffiti ond nid syniad newydd yw rhoi gwaith celf ar waliau. Miloedd ar filoedd o flynyddoedd yn ôl dyma’r ffordd roedd pobl yn cyfathrebu â’i gilydd.
Cred haneswyr fod y cyfnod cyntaf o’r math hwn o gyfathrebu yn dyddio yn ôl tua 40,000 o flynyddoedd. Gellir gweld y celf hynaf ar wal ogofau ym Morneo hyd heddiw. Gan amlaf, lluniau o anifeiliaid neu bobl fyddai ar y waliau ond mae tystiolaeth o bobl yn gadael ôl eu llaw hefyd yn yr ogofâu.
Yng Ngŵyr darganfyddodd Dr George Nash darn o gelf ar wal garreg yn 2010. Cred haneswyr mai dyma’r darn hynaf o gelf ar wal ym Mhrydain ac mae’n bosib ei fod yn dyddio yn ôl 14,000 o flynyddoedd. Mae llawer o drafodaethau wedi bod ynglŷn â darlun o beth sydd ar y garreg, ond mae arbenigwyr yn meddwl mai llun carw sydd yno.
Allwch chi glywed y gloch?
Does dim dwywaith, defnyddio iaith, boed yn iaith lafar, yn iaith ysgrifenedig neu drwy ddefnyddio arwyddion, yw’r ffordd fwyaf cyffredin o gyfathrebu. Ond a oeddech chi’n gwybod fod rhai yn defnyddio clychau i gyfathrebu?
Rwy’n siŵr eich bod chi gyd yn gyfarwydd â chlywed clychau! Pa sŵn ydych chi’n clywed yn yr ysgol? Ie, clychau! Erbyn heddiw mae cloch dechnolegol mewn ysgolion ond ddegawdau yn ôl byddai’r athrawon yn canu’r gloch er mwyn rhoi gwybod i’r plant pryd oedd dechrau neu ddiwedd amseroedd chwarae.
Mae gennym un chwedl boblogaidd yma yng Nghymru sy’n sôn am y defnydd o glychau i anfon negeseuon. Yn chwedl Cantre’r Gwaelod roedd tir ym Mae Ceredigion a oedd yn gorwedd o dan lefel y môr. Adeiladwyd morglawdd er mwyn cadw’r môr allan o’r pentref a swydd Seithennyn oedd gwarchod drysau’r morglawdd er mwyn cadw trigolion Cantre’r Gwaelod yn saff. Pan oedd angen iddo rybuddio’r bobl fod lefel y môr yn codi byddai’n canu clychau fel arwydd o berygl. Yn ôl bob sôn, os ewch i fae Ceredigion ar noson dawel byddwch chi’n gallu clywed clychau Cantre’r Gwaelod yn dal i ganu o dan y tonnau.
Mae’r gloch hefyd wedi cael ei ddefnyddio mewn cymunedau modern yng Nghymru. Ar ddechrau’r 1960au roedd Corfforaeth Ddŵr Abertawe yn bygwth boddi pentref bach yn Sir Gaerfyrddin er mwyn darparu dŵr i Abertawe. Roedd trigolion y pentref y gwrthwynebu’r cynlluniau ac roedd ambell i weithiwr i’r Gorfforaeth yn cytuno â nhw. Bob tro byddai aelod o’r Gorfforaeth yn gadael Abertawe byddai rhywun yn cysylltu â thrigolion Llangyndeyrn ac fe fydden nhw’n canu cloch eglwys y pentref er mwyn rhybuddio gweddill y trigolion. Byddai’r bobl oedd yn byw yn y pentref yn protestio ac yn atal unrhyw un rhag dod mewn i’r pentref.
Hieroglyffau o'r Aifft
Sawl tro rydych chi wedi clywed athro neu athrawes yn cwyno, 'Rhaid i ti atalnodi! Fedra i ddim gwneud pen na chynffon o dy waith di!' Ond pe baen ni'n defnyddio hieroglyffau fel yr hen Eifftiaid, fyddai dim rhaid i ni boeni am atalnodi oherwydd doedden nhw ddim yn atalnodi o gwbl! Doedden nhw ddim yn defnyddio llafariaid chwaith!
Beth ydy ystyr y gair 'hieroglyff’?
Mae wedi cael ei wneud o ddau air Groeg:
Felly ystyr hieroglyff ydy 'ysgrifen sanctaidd'. Roedd yn defnyddio lluniau i gynrychioli pethau, digwyddiadau, synau a syniadau. Roedd mwy na 700 sumbol. Roedd rhai lluniau yn cynrychioli geiriau cyfan.
Sut rydyn ni'n gwybod sut i ddarllen hieroglyffeg?
Yn 1799 cafodd carreg ei darganfod yn el-Rashid (Rosetta) yn yr Aifft. Arni roedd ysgrifen mewn dwy iaith - Eiffteg a Groeg a thri math o sgript - hieroglyffeg sef y sgript oedd yn cael ei defnyddio mewn dogfennau crefyddol pwysig, demotig sef sgript gyffredin yr Aifft, a Groeg, sef yr iaith oedd yn cael ei defnyddio gan y rhai oedd yn rheoli'r Aifft ar y pryd.
Sut rydyn ni'n gwybod ym mha ffordd i ddarllen Hieroglyffeg?
Mae'n rhaid edrych yn fanwl ar yr hieroglyffau i wybod ym mha ffordd i'w darllen. Mae'n dibynnu ar ba ffordd mae'r bobl neu'r anifeiliaid yn wynebu. Os ydy anifail yn wynebu i'r dde yna rydych yn darllen o'r dde i'r chwith. Os ydy e'n wynebu i'r chwith rydych yn darllen o'r chwith i'r dde – fel rydyn ni'n gwneud. I gymhlethu pethau, weithiau maen nhw'n darllen o'r top i'r gwaelod!
Llythyrau ers talwm
Roedd llawer mwy o ysgrifennu llythyrau ers talwm. Flynyddoedd maith yn ôl byddai negeswyr yn cario llythyrau o le i le. Yn y 6ed ganrif Cyn Crist, ym Mhersia, roedden nhw'n cario negeseuon 100 milltir y dydd trwy newid ceffylau. Yng Ngroeg roedd athletwyr yn cario llythyrau. Rhedodd athletwr o'r enw Philonides, 148 milltir mewn un diwrnod!
Pan gafodd y Swyddfa Bost ei chreu ym Mhrydain yn 1860 y Royal Mail, sef y Goets Fawr oedd yn cario llythyrau a pharseli o Lundain i Gaergybi.
Ar gefn ceffyl neu ar droed y byddai postmyn yn cario llythyrau ar y dechrau. Wedyn daeth y beic ac erbyn heddiw y fan. Ond beth fyddwn ni'n ei gael trwy'r post? Ychydig iawn, iawn o lythyrau personol, llai a llai o gardiau post gan bobl ar wyliau a gormod o lythyrau yn gofyn am arian neu gyfraniad neu yn hysbysebu.
Ond a ddaw ysgrifennu llythyrau i ben yn gyfan gwbwl? Ai dim ond mewn amgueddfa y byddwn ni'n gweld blwch postio?
Eliffant yn siarad!
15 Mawrth 2021
A glywsoch chi erioed am anifeiliaid yn cyfathrebu â’i gilydd? Wel, do siŵr! Mae cwningod yn taro’r ddaear â’u traed pan fydd perygl er mwyn rhybuddio’i gilydd i fynd i guddio. Mae adar yn gwneud synau arbennig i ddangos pan fydd perygl gerllaw. Mae ceiliogod yn canu’n hyfryd er mwyn denu cymar. Ond glywsoch chi erioed am anifail yn siarad?
Wel, dyma mae un eliffant yn Ne Korea wedi dechrau gwneud! Mae Koshik, eliffant sy’n byw yn Sw Everland, wedi dechrau defnyddio geiriau i gyfathrebu gyda phobl. Esboniodd ceidwad y sw, Mr Kim, bod Koshik wedi dod a hyd i sut y gallai siarad gyda’r bobl sy’n gweithio yn y sw. “Gan nad oes gwefusau fel ni gan eliffantod a gan fod eu gwddf nhw yn wahanol i’n rhai ni, mae Koshik wedi gorfod dod o hyd i ffordd wahanol o gynhyrchu’r sain” dywedodd Mr Kim. Aeth ymlaen i esbonio “mae’n rhoi ei drwnc i mewn i’w geg ac yna’n cynhyrchu’r sain.”
Mae'n debyg bod Koshik wedi dechrau "siarad" pan oedd tua 14 oed. Ar y pryd, fe oedd yr unig eliffant yn y sw ac efallai ei fod wedi cynhyrchu'r geiriau er mwyn cyfathrebu a bondio gyda'i giperiaid.
Yn sicr, mae Koshik yn eliffant arbennig iawn. Erbyn nawr mae Koshik yn gallu dweud annyong (helo), anja (eistedd), aniya (na), nuo (gorwedd) a choah (da).
Tybed a fydd mwy o anifeiliaid arbennig yn dechrau siarad yn y dyfodol?
