Gwlad fechan iawn yw Cymru o’i chymharu â rhai o wledydd eraill y byd.
Mae poblogaeth Cymru oddeutu 3.1 miliwn a phoblogaeth y byd oddeutu 7.9 biliwn.
Dyma sut mae 3.1 miliwn yn edrych fel ffigwr: 3,100,000
Dyma sut mae 7.9 biliwn yn edrych fel ffigwr: 7,900,000,000
Fel y gwelwch chi, canran fechan iawn o boblogaeth y byd sy’n byw yng Nghymru. Er hynny, mae’r Cymry wedi cyfrannu llawer at lawer o feysydd gwahanol gan gynnwys darganfyddiadau ym myd gwyddoniaeth, mathemateg a phensaernïaeth.
Oeddech chi’n gwybod mai Cymro o’r enw Robert Recorde ddyfeisiodd yr arwydd hafal ("=") ac mai Cymro luniodd map o’r lleuad a ddefnyddiodd NASA yn ystod eu teithiau Apollo yn y 1960au?
Yn rhan o hanes Cymru mae arwyr fel Owain Glyndwr, Merched Beca a William Morgan ac mae llawer o sôn am y Brenin Arthur yn hanes chwedlonol Cymru.
Mae pedwar Cymro wedi ennill Gwobr Nobel a phedwar arall wedi ennill Oscar yn Hollywood.
Mae nifer o fedalau Aur y Gemau Olympaidd wedi eu hennill gan Gymry dros y blynyddoedd ac mae llawer o fyd pêl-droed a rygbi ymysg chwaraewyr gorau’r byd yn eu maes.
Yn sicr, mae Cymry enwog wedi cyfrannu llawer at y byd adloniant hefyd. Mae llawer o actorion o Gymru wedi actio mewn ffilmiau yn Hollywood. Ydych chi wedi clywed am Rhys Ifans oedd yn actio yn y ffilm Spiderman? Cymro a gafodd ei eni yn Ne Cymru ond a dyfodd i fyny yn ardal Rhuthun yn y Gogledd-ddwyrain yw Rhys. Mae Catherine Zeta Jones a Matthew Rhys hefyd yn Gymry ac ymysg actorion enwog Hollywood.
Wrth bori yn hanes Cymru a’i phobl yn y presennol a’r gorffennol, fe welwch fod y wlad fechan hon wedi cyfrannu llawer ar lwyfan y byd.
Gwyddom mai Neil Armstrong oedd y person cyntaf i gerdded ar y lleuad yn 1969. Ond roedd pobl wedi ymddiddori yn y lleuad ac wedi rhannu gwybodaeth amdani flynyddoedd cyn hynny.
Roedd nifer o Gymry wedi cyfrannu at wybodaeth gychwynnol dyn o’r lleuad.
Dyn o’r enw John Dillwyn-Llewellyn, a anwyd yn Abertawe, a’i ferch Thereza dynnodd un o’r ffotograffau cyntaf o’r lleuad. Roeddynt yn ymddiddori mewn ffotograffiaeth a seryddiaeth a, drwy arbrofi, fe lwyddon nhw i gynhyrchu ffotograff o’r lleuad yn 1857.
Gŵr arall â diddordeb mewn seryddiaeth oedd Hugh Percy Wilkins a anwyd yng Nghaerfyrddin. Symudodd i Lanelli ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf, ble datblygodd ei ddiddordeb mewn astudio’r lleuad. Cwblhaodd sawl map ohoni ac erbyn 1946 roedd wedi cwblhau map mor fanwl roedd yn dangos rhannau o’r lleuad nad oedd neb wedi eu gweld o’r blaen. Defnyddiodd NASA y map yma pan oedden nhw’n penderfynu lle i lanio yn ystod teithiau Apollo yn y 1960au.
Cafodd crater ar y lleuad ei enwi ar ei ôl.
Peiriannydd awyrenneg o Sir Fôn a symudodd i Ganada yn y 1950au oedd Tecwyn Roberts. Bu’n gweithio yn Cape Canaveral a Houston yn Texas. Roedd yn rhan o’r tîm oedd yn gweithio ar deithiau’r Apollo yn 1960au. Cafodd crater ar y lleuad ei enwi ar ei ôl yntau hefyd.
Owain Glyndŵr
Owain Glyndŵr oedd y Cymro olaf i ddwyn y teitl Tywysog Cymru a’r olaf i arwain gwrthryfel yn erbyn brenin Lloegr.
Roedd Cymru gyfan o dan reolaeth Lloegr ers marwolaeth Llywelyn ein Llyw Olaf yn 1282 a chododd Edward 1af, brenin Lloegr ar y pryd, nifer o gestyll mawr yng Nghymru i geisio cadw trefn ar bethau a sicrhau na fyddai’r Cymry yn gwrthwynebu ei awdurdod.
Fe anwyd Owain yn 1359 i deulu o uchelwyr. Roedd ei dad a’i fam o deulu hen dywysogion Cymru.
Breuddwyd Owain oedd sefydlu gwlad annibynnol gyda’i senedd ei hun a dechreuodd wrthryfel yn erbyn Harri IV, brenin Lloegr. Roedd yn llwyddiannus ar y dechrau, meddodd gastell Harlech a sefydlodd Senedd ym Machynlleth. Ar Fedi 16eg 1400, cyhoeddwyd ef yn Dywysog Cymru yng Nglyndyfrdwy. Ymosododd ar gestyll mawreddog Edward yng Nghaernarfon, Conwy a Chaerffili ond ni lwyddodd i wireddu ei freuddwydion a does neb yn gwybod ble, sut na phryd y bu farw.
Bellach dethlir gŵyl answyddogol yng Nghymru Fedi 16eg bob blwyddyn. Ar y diwrnod yma gwelir baner Owain Glyndŵr yn chwifio ar gastell Caerdydd ac ar gestyll Caernarfon, Conwy a Chaerffili.
Mae cerflun o Owain Glyndŵr yn Neuadd y Ddinas, Caerdydd a hefyd ar y sgwâr yn nhref Corwen, Sir Ddinbych.
Paralympwraig yn ysbrydoli’r genhedlaeth nesa
Mae Tanni Grey-Thompson yn cael ei chydnabod am fod y paralympwraig orau erioed. Cafodd ei geni gyda’r cyflwr Spina Bifida ond er hynny mae hi wedi llwyddo i dorri 30 record byd ac ennill 16 medal yn y Gemau Paralympaidd, gyda 11 o’r rheiny yn fedalau aur.
Enillodd ei medal gyntaf yng ngemau Paralympaidd Seoul ym 1988 a’r olaf yn y gemau yn Athens, Gwlad Groeg yn 2004. Gyrfa Paralympaidd o 16 mlynedd.
Yn ogystal â hyn, enillodd Farathon Cadair Olwyn Llundain i Ferched 6 gwaith.
Mae Tanni wedi derbyn sawl anrhydedd yn sgil ei llwyddiant. Cafodd MBE ac OBE am ei chyfraniad ac yn 2005 cafodd y teitl y Fonesig Tanni Grey-Thomson gan y Frenhines.
Enillodd Wobr Cyflawniad Oes yng Ngwobrau Personoliaeth Chwaraeon y BBC yn 2019 ac mae hi bellach wedi ei hurddo i’r Orsedd yn Eisteddfod Genedlaethol y Bala.
Mae Tanni Grey-Thomson nawr yn ysbrydoli cenhedlaeth newydd o bara-athletwyr yn hyfforddi. Mae hi’n gwneud llawer o waith elusennol ac yn siarad am bynciau y mae hi yn ymwneud â nhw gyda’i gwaith amrywiol.