Beth yw’r galon?

Beth yw’r galon?

Canllaw Rhiant & Athro
Beth yw’r galon?

Mae un peth yn gyffredin gyda phob person byw. Mae gyda ni i gyd galon! Heb galon, fyddai neb yn gallu byw.

  • Pwmp enfawr maint dwrn wedi ei chau yw’r galon.
  • Cyhyr yw hi mewn gwirionedd.
  • Gwaith y galon yw pwmpio gwaed o gwmpas y corff.
  • Mae’n symud gwaed di-ocsigen drwy’r gwythiennau ymlaen i’r ysgyfaint i dderbyn ocsigen cyn ei bwmpio wedyn i’r arterïau.
  • Gwaith yr arterïau wedyn yw symud ocsigen a maeth i feinwe’r corff trwy gario gwaed drwy’r corff.
  • Mae’r galon wedi ei lleoli yn y ceudod wrth ymyl yr ysgyfaint a thu ôl asgwrn y frest.

 

Ffeithiau am y galon. Mae'r galon:

  • tua'r un maint â gellygen.
  • yn pwyso tua'r un faint â dau afal.
  • yn pwmpio gwaed fel ei fod yn mynd unwaith o gwmpas y corff mewn tua munud.
  • yn curo 60 i 100 gwaith y funud. Mae calon babanod newydd anedig yn curo rhwng 130 a 160 gwaith y funud. 
  • yn curo tua 100,000 gwaith y dydd, a 2.5 biliwn o weithiau yn ystod eich bywyd.

 

Clefyd y galon

Os yw rhywun yn bwyta gormod o fraster, mae'n crynhoi yn y rhydwelïau. Mae'r galon yn gorfod gweithio'n galetach i bwmpio'r gwaed drwyddyn nhw. Yn y pen draw, mae'r person yn dioddef o glefyd y galon ac efallai'n cael trawiad ar y galon.

Sut mae osgoi clefyd y galon:

  • ymarfer yn gyson- hyd at 30 munud y dydd. Bydd y galon yn curo'n galetach ac yn dod yn gryfach.
  • peidio â bwyta gormod o fraster- bydd hyn yn cadw'r rhydwelïau'n glir
  • byw'n iach - peidio ag ysmygu na chymryd cyffuriau a pheidio ag yfed gormod o alcohol.

 

Sut datblygodd y galon fel symbol cariad?

Roedd pobl yn arfer meddwl bod enaid person yn trigo yn y galon. Felly, roedden nhw'n credu mai yn y galon roedd person yn gwneud penderfyniadau ysbrydol, moesol, ac emosiynol.

Dros y canrifoedd, daeth y galon yn symbol o gariad. Fel arfer, mae'r galon yn goch, lliw sy'n cyfleu gwaed a hefyd emosiwn ac angerdd.

Geirfa
Angerdd
Teimlad cryf iawn
Enaid
‘Ysbryd’ person
Rhydwelïau
Y pibellau y mae’r gwaed yn mynd drwyddyn nhw
1
Testun & llun
Cau
Testun & llun
Santes Dwynwen

Ynys Llanddwyn, Ynys Môn

Santes Dwynwen

Dwynwen yw nawddsant cariadon Cymru, a byddwn yn dathlu ei gŵyl ar 25 Ionawr.

Roedd hi'n un o ferched y brenin Brychan yn y bumed neu'r chweched ganrif.

Mae un stori'n sôn ei bod hi wedi cerdded ar draws Môr Iwerddon am fod arni ofn Maelgwn Gwynedd.

Y stori enwocaf amdani yw ei bod wedi cwympo mewn cariad â Maelon Dafodrill. Dyweddïon nhw, ond torrodd Maelon y dyweddïad a thorri calon Dwynwen ar yr un pryd. Cosbodd Duw Maelon drwy ei rewi.

Wedyn, rhoddodd Duw dri dymuniad i Dwynwen, a dymunodd hi:

  1. fod Maelon yn cael ei ddadrewi;
  2. ei bod hi'n cael gwrando ar weddïau unrhyw un oedd yn glaf o gariad; ac
  3. ei bod hi'n cael byw fel lleian ar ei phen ei hun ar Ynys Llanddwyn.

Mae ffynnon Santes Dwynwen ar Ynys Llanddwyn ac roedd pobl yn credu eu bod nhw'n cael eu hiacháu yno.

2
Linc
Cau
Linc
Hyfforddi CPR – Adfywio cardio-pwlmonaidd

Mae CPR yn driniaeth mewn argyfwng sydd yn ceisio ailgychwyn eich calon a’ch anadliad wedi iddynt stopio. Cliciwch ar y wefan i dderbyn gwybodaeth bellach am y broses Adfywio Cardio-pwlmonaidd.

3
Linc
Cau
Linc
Lein Calon Cymru

Rheilffordd wledig ysblennydd rhwng Abertawe ac Amwythig yw Lein Calon Cymru. 

Mae lein Calon Cymru yn rhedeg trwy olygfeydd dramatig o fynyddoedd, coedwigoedd, afonydd gwyllt, dolydd gwyrddion a threfi a phentrefi pert ar draws Swydd Amwythig yn Lloegr, Powys, Sir Gaerfyrddin a Dinas a Sir Abertawe.

Mae yna wasanaeth cyfyngedig ond cyson ar hyd y lein, sy’n cael ei weithredu gan Trafnidiaeth Cymru. 

4
Testun & llun
Cau
Testun & llun
Beth yw ffitrwydd?

Beth yn union yw ffitrwydd?

Ydy gallu rhedeg yn bell iawn neu godi llawer o bwysau yn y gampfa'n golygu eich bod chi'n heini ac yn ffit? Nac ydy. Mae pum elfen i ffitrwydd, ac mae angen asesu'r pum elfen i weld beth yw lefel eich ffitrwydd:

  • Dygnwch eich calon a'ch ysgyfaint
  • Cryfder eich cyhyrau
  • Dygnwch eich cyhyrau
  • Cyfansoddiad eich corff
  • Hyblygrwydd

Dygnwch eich calon a'ch ysgyfaint

Beth yw ystyr hyn?

  • Gallu eich calon a'ch ysgyfaint i roi tanwydd i'r corff wrth ymarfer am gyfnod.

I wella dygnwch eich calon a'ch ysgyfaint:

  • Dewiswch weithgareddau sy'n codi curiad y galon yn ddiogel am gyfnod o amser.
  • Does dim rhaid i'r gweithgaredd fod yn egnïol dros ben i wella'r dygnwch.
  • Dechreuwch yn araf, a chynyddu'n raddol.

Cryfder eich cyhyrau

Beth yw ystyr hyn?

  • Gallu eich cyhyrau i ymdrechu yn erbyn rhywbeth pan fyddwch chi'n ymarfer.

I wella cryfder eich cyhyrau:

  • Dewiswch weithgareddau sy'n gwneud i'ch cyhyrau weithio'n galed.

Dygnwch eich cyhyrau

Beth yw ystyr hyn?

  • Gallu eich cyhyrau i ddal ati wrth ichi ymarfer heb ichi flino.

I wella dygnwch eich cyhyrau:

  • Dewiswch weithgareddau lle mae eich calon a'ch ysgyfaint weithio'n galed.

Cyfansoddiad eich corff

Beth yw ystyr hyn?

  • Faint o'r corff sy'n gyhyrau, braster, esgyrn ac ati. Efallai na fydd pwysau rhywun ar y glorian yn newid dros gyfnod o amser, ond dydy'r glorian ddim yn dangos faint o'r corff sy'n fraster, esgyrn ac ati.

I wella cyfansoddiad eich corff:

  • Dewiswch weithgareddau sy'n llosgi braster ac sy'n adeiladu'r cyhyrau.

Hyblygrwydd

Beth yw ystyr hyn?

  • Gallu eich cymalau i symud. Po fwyaf hyblyg yw eich cymalau, lleiaf tebygol rydych chi o gael anafiadau.

I wella cryfder eich cyhyrau:

  • Dewiswch weithgareddau sy'n gwneud i'ch cyhyrau ymestyn.
5
Erthygl newyddion
Cau
Erthygl newyddion
Curiad

Mewn undod mae nerth

25 Ebrill 2018

Daeth cannoedd o ddisgyblion ysgolion uwchradd yn Fflorida at ei gilydd heddiw i ffurfio siâp calon anferth ar gae pêl-droed fel rhan o brotest i alw am newid deddfau gynau'r Unol Daleithiau. Digwyddodd y brotest ar ôl i 17 aelod o staff a disgyblion gael eu saethu’n farw a nifer eraill eu hanafu yn Ysgol Uwchradd Marjory Stoneman Douglas yn Parkland, Fflorida, ar 14 Chwefror 2018. Mae Nikolas Jacob Cruz, 19 oed, cyn-ddisgybl yn yr ysgol, wedi ei arestio yn dilyn y trychineb.

Ar hyd a lled y wlad, cerddodd disgyblion allan o’u dosbarthiadau i fynnu rheolau mwy caeth ynglŷn â gynau. Maen nhw eisiau cyfyngu mwy ar bwy sy’n gallu prynu gynau, gan alw hefyd am well gwasanaethau ar gyfer iechyd meddwl.

Calon wrth galon

Cafodd eu galwadau eu cefnogi gan y cyn-arlywydd, Barack Obama, drwy neges ar Twitter. Dywedodd yr Arlywydd Trump hefyd mewn trydariad ‘nad oes unrhyw beth yn bwysicach na diogelwch ein plant.’

Ar hyn o bryd, mae hawl gan berson 21 oed i brynu gwn llaw, ond gall person 18 oed brynu reiffl, fel yr AR-15 a ddefnyddiwyd gan y cyn-ddisgybl yn Fflorida.

6
Testun & llun
Cau
Testun & llun
Cariad ym myd yr adar

Cariad ym myd yr adar

Ym myd yr adar, y gwryw sy'n gwneud yr ymdrech i gyd!

Mae sawl enghraifft ym myd yr adar lle:

  • mae gan y ceiliog blu llachar
  • mae'r ceiliog yn dawnsio i ddenu'r iâr
  • mae'r ceiliog adeiladu nyth mawr i greu argraff ar yr iâr
  • mae'r ceiliog yn curo ei adenydd neu'n clecian ei big i wneud sŵn mawr.
  • Mae'r ceiliog yn rhoi anrheg (e.e. Glas y Dorlan yn rhoi pysgodyn) i'r iâr 

Bydd yr iâr yn dewis y ceiliog sydd:

  • â'r plu mwyaf llachar
  • sy'n dawnsio orau
  • sy'n adeiladu'r nyth mwyaf
  • sy'n gwneud y sŵn mwyaf
  • sy'n rhoi'r pysgodyn mwyaf iddi
7
Cyfres o luniau
Cau
Cyfres o luniau

Diagram o'r galon ddynol

Meddyg yn cymryd pwls claf

Diffibriliwr AED ar y wal mewn lleoliad cyhoeddus

Traciwr ffitrwydd – oriawr / ffôn symudol

8
Fideo
Cau
Fideo

Gweithdrefn CPR - Pandemig COVID-19

Yn ystod pandemig COVID-19, gallwch barhau i ddysgu a rhoi CPR gan ddefnyddio’r camau syml yma.

Mae dysgu CPR yn bwysig, oherwydd pwy a ŵyr pryd y gallai fod angen i chi ddefnyddio eich sgiliau.

Drwy ddysgu CPR a defnyddio eich sgiliau mewn argyfwng, rydych chi’n rhoi gwell siawns i’r person fyw.

Resus Council UK

9
Testun & llun
Cau
Testun & llun
Llwy garu

Llwy garu

Heddiw, bydd dynion ifanc yn rhoi siocledi neu flodau i ddangos eu bod yn hoffi merch. Ond dychmygwch sut roedd hi ganrifoedd yn ôl. 

Doedd y siopau ddim yn gwerthu siocledi a blodau, felly roedd rhaid gwneud rhywbeth i'w rhoi i ferch. Roedd rhai dynion yn gwneud cacennau neu felysion, ond roedd rhai'n rhoi anrheg arbennig, sef llwy garu neu lwy serch. Ar ôl diwrnod caled o waith, byddai dynion ifanc yn treulio oriau yn cerfio llwy i'w rhoi i ferch. Wrth gymryd y llwy, byddai'r ferch yn dangos bod ganddi ddiddordeb yn y dyn ifanc.

Beth yw ystyr rhai patrymau traddodiadol?

Calon  Un galon = y ferch biau calon y dyn ifanc

Dwy galon = mae'r ddau berson yn caru ei gilydd

Olwyn / Rhaw = mae'r dyn ifanc yn barod i weithio er mwyn ei gariadferch

Allwedd, Twll y Clo, Tŷ = y ferch biau'r allwedd i galon y dyn ifanc

Angor = mae'r dyn ifanc yn dangos ei fod wedi cyrraedd y man lle mae eisiau aros, fel llong wedi cyrraedd porthladd

Clychau = mae'r cerfiwr eisiau clywed clychau'r llan (yr eglwys). Hynny yw, mae eisiau priodi'r ferch.

Dail, Blodau = mae'r ddau gariad yn mynd i dyfu gyda'i gilydd

Tarian = mae'r dyn ifanc yn barod i amddiffyn y ferch

Adar = adar serch

Diemwnt, Pedol = lwc dda

Cadwyn = ffrwythlondeb, teyrngarwch. Nifer y dolenni = nifer y plant y byddai'r cerfiwr yn hoffi eu cael

Peli Bychain mewn cawell = nifer y plant y byddai'r cerfiwr yn hoffi eu cael.

Erbyn heddiw, mae pobl yn prynu llwyau caru yn anrheg i bobl sy'n priodi. Hefyd mae twristiaid yn hoff iawn o brynu llwyau caru.

10
Rhyngweithiol
Cau
Rhyngweithiol