Blwyddyn Newydd Dda! Dyma’r geiriau y byddwn yn eu defnyddio i gyfarch ein gilydd pan fo’r hen flwyddyn yn dod i ben a’r flwyddyn newydd wedi cyrraedd. Mae llawer o bobl heddiw yn cynnal partïon a rhai yn tanio tân gwyllt i groesawu’r flwyddyn newydd.
Fuoch chi erioed mewn dathliadau blwyddyn newydd? Mae Sgwâr Trafalgar yn Llundain fel arfer yn llawn pobl ar nos Calan a phawb yn tyrru i weld y tân gwyllt dros yr Afon Tafwys. Enw ar y dathliadau hyn yn yr Alban yw Hogmanay ac mae traddodiad o ddawnsio a chanu gan blethu dwylo ei gilydd i’w weld ar hyd trefi a phentrefi’r wlad.
Mae’r flwyddyn newydd yn cychwyn pan mae’r cloc yn taro hanner nos ac, oherwydd hyn, dydy pawb yn y byd ddim yn dathlu ar yr un pryd. Pwy sy’n dathlu gyntaf tybed? Ynysoedd Tonga, Samoa a Kiribati yw’r rhai cyntaf i ddathlu ac ynysoedd Howland a Baker wrth ymyl yr Unol Daleithiau America yw’r rhai olaf.
Mae hen arferion sydd yn gysylltiedig â dathlu’r Flwyddyn Newydd yma yng Nghymru. Roedd yr hen galan yn cael ei ddathlu ar Ionawr 13eg nes i’r calendr gael ei newid yn 1752. Doedd y newid hwn ddim yn un poblogaidd ond mabwysiadwyd llawer o arferion yr hen galan i ddathlu’r calan newydd.
Rhai o’r dathliadau hyn oedd yr arferiad o dywys Y Fari Lwyd o gwmpas tai y trefi a phentrefi. Penglog ceffyl ar bolyn oedd y Fari Lwyd a byddai dynion yn ei thywys o dŷ i dŷ gan ganu penillion a gofyn am wahoddiad i mewn i’r tŷ. Byddai pobl y tŷ yn eu hateb a gwae fyddai gwrthod mynediad i’r Fari Lwyd.
Roedd dydd Calan yn ddiwrnod pwysig iawn i’r Cymry. Byddai plant y pentref yn mynd o gwmpas i hel calennig cyn hanner dydd ar fore Calan.
Daeth llawer o’r hen arferion i ben ddechrau’r ganrif ddiwethaf ond maent yn dechrau ail-gydio eto mewn ambell i ardal.
Unwaith mae cyfnod y Nadolig heibio, yn wir, Dydd Sant Steffan, mae’n arferiad i’r siopau gynnig bargeinion ar offer tŷ, bwydydd a dillad.
Maent yn awyddus i glirio’u silffoedd er mwyn darparu at y tymor newydd. Mae’r arwerthiannau hyn yn draddodiad ers bron i gan mlynedd (1930au).
Mae hanes yn adrodd fod pobl yn mentro’n anhygoel i gael eu gwobr o fargen y flwyddyn! Byddant yn barod i ruthro a brwydro drwy’r tyrfaoedd er mwyn cyrraedd drws y siop gyntaf! Mae, hefyd, stori am ferched yn canu tra’n ciwio am 19 awr y noson gynt.
Yn 2017 gwelwyd lluniau ar y cyfryngau o dyrfaoedd wedi brifo yn Efrog Newydd tra’n ‘ymladd’ gyda’i gilydd mewn ymdrech i gael gafael ar beiriant golchi, sugnwr llwch ac offer tŷ eraill. Y bargeinion eraill mae pobl yn chwilio amdanynt ydi dillad, gwinoedd, bwydydd ac offer moethus.
Ond a ydi’n bosib fod rhai pobl yn ciwio am hwyl yn unig? Beth wyt ti’n ei feddwl?
Blwyddyn Tsieineaidd Newydd Hapus – Blwyddyn y Teigr
Bydd Blwyddyn Newydd y Tsieineaid yn dechrau ar ddyddiad gwahanol bob blwyddyn. Hwn ydi’r diwrnod pan fydd Lleuad Newydd cyntaf y flwyddyn yn weladwy. Chwefror 1af yw diwrnod dechrau Flwyddyn Newydd y Tsieineaid eleni. Bydd y dathliadau yn para hyd y noson lleuad llawn ddilynol sydd oddeutu ymhen pythefnos.
Pam ei bod yn wahanol i’n dechrau blwyddyn ni?
Ymhell dros filoedd o flynyddoedd yn ôl, roedd bwystfil o’r enw Nian (Blwyddyn) yn ymosod ar bentrefwyr ar ddechrau pob blwyddyn newydd. Ond roedd gan y bwystfil Nian ofn rhai pethau. Sŵn uchel, goleuadau llachar, ac unrhyw beth lliw COCH! Felly defnyddiwyd y pethau hyn i’w gadw draw a’i rwystro rhag ymosod.
Erbyn hyn, mae’r arfer o ddawnsio mewn gwisgoedd llachar, tanio tân gwyllt a chraceri, ac addurno strydoedd pentrefi a chartrefi yn boblogaidd iawn ac yn rhan o’r dathlu; gan wneud yn siŵr na ddaw’r bwystfil i boeni unrhyw un am y flwyddyn i ddod. Rhoddir anrhegion ac arian i blant mewn amlenni coch. Yn ogystal, bydd gwledda a theuluoedd yn cyfarfod i gofio am eu cyndeidiau a pherthnasau sydd wedi marw.
Rwy’n siŵr eich bod wedi gweld a chlywed am ambell ddinas sy’n cynnal dathliadau a gorymdaith ddinesig, gyda draig liwgar yn rhan o’r orymdaith honno. Defnyddir draig fel rhan o’r ddawns gan ei bod yn symbol o lwc dda.
Gŵyl Fair y Canhwyllau
Dathlir Gŵyl Fair y Canhwyllau ar 2 Chwefror bob blwyddyn. Mae'r ŵyl yn coffau puredigaeth y Forwyn Fair gan ei fod yn digwydd 40 niwrnod wedi genedigaeth ei mab, Iesu Grist.
Amser maith yn ôl, roedd y diwrnod yma yn un pwysig iawn yng nghalendr yr amaethwyr gan ei fod yn arwydd fod y gwanwyn ar ei ffordd. Yn un o garolau'r 17eg Ganrif, caiff yr ŵyl ei galw yn 'Gŵyl Fair forwyn ddechre gwanwyn'.
Yn ystod Gŵyl Fair y Canhwyllau, roedd traddodiad yng Nghymru o oleuo dwy gannwyll a'u gosod ar fwrdd. Byddai pob aelod o'r teulu yn eu tro yn eistedd rhwng y canhwyllau. Byddent yn yfed o gwpan ac yna lluchio'r cwpan yn ôl dros eu pennau. Os byddai'r cwpan yn disgyn â'i ben i fyny, roedd yn arwydd o fywyd hir. Ond os byddai'n glanio wyneb i waered, roedden nhw’n credu y byddai'r person yn marw'n ifanc.
Roedd yr Hen Ŵyl Fair yn arfer cael ei dathlu ar Chwefror 13, cyn newid o Galendr Julius i Galendr Gregori ym 1752.
Erbyn heddiw, heblaw am wasanaethau eglwysig, ychydig iawn o sylw gaiff Gŵyl Fair y Canhwyllau ar 2 Chwefror.
Dathlu Dydd Calan
Dydd Iau 30 Rhagfyr 2021
Dydd Calan ydi’r dydd cyntaf o Ionawr. Dyma ddiwrnod cyntaf mis cyntaf y flwyddyn. Gair rhyfedd ydi Calan.
Fe ddaeth i’n hiaith ni amser maith yn ôl, pan oedd y Rhufeiniaid yn byw yng Nghymru, mae’n debyg. Lladin oedd eu hiaith nhw. Y gair Lladin am y diwrnod cyntaf o bob mis ydi Calends. Y gair hwn a roddodd i ni’r gair ‘calan’ yn Gymraeg.
Weithiau fe glywch chi sôn am Galan Mai a Chalan gaeaf. Bu Dewi Sant farw ar ddydd Calan Mawrth. Dydi hi ddim yn anodd gwybod pa ddyddiau ydi’r rhain. Yr un gair Lladin sydd wedi rhoi ‘calendr’ i ni a’r gair ‘calennig’ hefyd.
Fuoch chi’n hel calennig eleni tybed? Roedd o’n arferiad cyffredin iawn gan blant ar un adeg. Byddent yn mynd o gwmpas i ddymuno “Blwyddyn Newydd Dda” i’w cymdogion, ac yn gwneud hyn rhwng hanner nos a hanner dydd ar ddydd Calan. Byddent yn derbyn ceiniog neu ddwy yn galennig am wneud hyn. Mewn ambell i le, byddent yn cael afal neu oren yn lle arian. Mae llawer o ganeuon calennig ar gael o hyd.
“Calennig i mi, calennig i’r ffon,
Calennig i’w fwyta y noson hon.
Calennig i ‘nhad am glytio fy sgidiau
Calennig i Mam am drwsio fy sanau.”
Mae dydd Calan yn ddiwrnod i edrych ymlaen at y flwyddyn newydd ac i gymryd golwg dros yr hen flwyddyn. Diwrnod i wneud adduned i fyw yn well! Mae’n ddiwrnod hel calennig a dymuno ‘Blwyddyn Newydd Dda’ i bawb.