Creadur chwedlonol yw’r bleidd-ddyn. Ar yr olwg gyntaf, mae’n edrych fel person digon cyffredin, ond mae’n gallu newid ei siâp o ffurf dyn i ffurf blaidd neu fwystfil sy’n edrych fel blaidd. Gall ddewis gwneud hynny drwy daro bargen â’r Diafol, neu gall y newid ffurf ddigwydd ar ôl i berson gael ei gnoi gan flaidd-ddyn arall. Fel arfer, adeg lleuad lawn mae hynny’n digwydd!
Mae llawer o straeon am fleidd-ddynion yng Nghymru. Un o’r storïau mwyaf adnabyddus yw Bleidd-ddyn Gwenfô.
Un tro, roedd bachgen ifanc yn byw yn ardal Coed y Cymdda ar bwys Gwenfô. Er ei fod e dros ei ben a’i glustiau mewn cariad â merch o bentref Tregatwg gerllaw, penderfynodd briodi merch arall, gan dorri calon ei gariad cyntaf.
Heb yn wybod i’r bachgen, roedd ei gariad cyntaf yn nith i wrach. O weld ei nith mor ddigalon, penderfynodd y wrach ddial ar y bachgen. Felly, ar noson ei briodas, rhoddodd y wrach ei gwregys ar garreg drws cartref y priodfab. Byddai’n rhaid i unrhyw un oedd yn mynd i mewn ac allan o’r tŷ gamu dros y wregys honno. Wrth i’r priodfab a’r briodferch gamu i mewn i’r tŷ noson y briodas, cafodd y bachgen ei droi’n fleidd-ddyn a rhedodd i ffwrdd i guddio yng Nghoed y Cymdda gerllaw.
Bob nos ar ôl hynny, byddai’r bleidd-ddyn yn mynd o’r goedwig i gartref y wrach ac yn udo’n swnllyd o gwmpas y lle. Byddai’n codi ofn ar bawb yn yr ardal, ac roedd ei wraig newydd mor drist ynglŷn â’r holl beth nes iddi farw’n ifanc.
Roedd y wrach yn benderfynol o gael y bachgen yn ŵr i'w nith, felly aeth ati unwaith eto i drawsnewid y bleidd-ddyn yn ôl yn ddyn drwy daflu croen oen wedi'i swyno drosto.
Ond nid dyna ddiwedd y stori. Pan sylweddolodd y wrach pa mor wael roedd y bachgen yn trin ei nith, penderfynodd ei droi’n fleidd-ddyn unwaith eto. Bu farw'r wrach ac nid oedd neb yn y byd yn gallu dadwneud ei gwaith. Treuliodd y bleidd-ddyn naw mlynedd yn y coed cyn iddo gael ei saethu'n ddamweiniol a dod ag arswyd ardal Gwenfô i ben.
Os ydych eisiau cadw bleidd-ddynion draw, mae rhai pobl yn credu ei bod hi’n bosib defnyddio rhyg, uchelwydd, criafol a llysiau’r blaidd (Aconitum napellus) i wneud hynny.
Bydd miloedd o bobl yn heidio i Gôr y Cewri yn Swydd Wiltshire bob blwyddyn i ddathlu hirddydd haf.
Hirddydd haf yw’r diwrnod sy’n nodi diwrnod ‘canol haf’, neu ddiwrnod ‘hiraf’ y flwyddyn. Wrth gwrs, 24 awr yw hyd y diwrnod hwnnw, fel pob diwrnod arall o’r flwyddyn, ond dyma’r diwrnod pan fydd y nifer mwyaf o oriau o olau dydd rhwng toriad gwawr a machlud haul, gan fod yr haul yr agosaf at Begwn y Gogledd. Mae’r cyfan yn dibynnu ar oledd y Ddaear tuag at yr haul. Yn Hemisffêr y Gogledd, mae Hirddydd haf yn digwydd pan fydd Pegwn y Gogledd ar oledd o 23ᵒ 26’ tua’r haul, sef rhwng yr 20fed a’r 22ain o Fehefin bob blwyddyn. Dyna pam mai Mehefin y 21ain yw dyddiad Hirddydd haf – diwrnod cyntaf yr haf, yn ôl seryddwyr. Ar ôl y dyddiad hwn, bydd y dydd yn byrhau, gydag ychydig bach yn llai o olau dydd bob dydd, nes cyrraedd diwrnod byrraf y flwyddyn ym mis Rhagfyr.
Paganiaid a derwyddon sy’n dathlu Hirddydd haf fel arfer. Maen nhw wedi bod yn cynnal seremonïau i ddathlu bywyd newydd ar y diwrnod hwn dros y canrifoedd. Mae pobl yn casglu yng Nghôr y Cewri bob blwyddyn, gan wynebu’r gogledd-ddwyrain i wylio’r haul yn codi ar doriad gwawr.
Dathlu ar draws y byd
Ond mae pobl ym mhob cwr o’r byd yn dathlu Hirddydd haf. Fel arfer, dathlu crefydd a ffrwythlondeb fyddan nhw. Yng Ngwlad Pwyl, mae dathliadau paganaidd Waianki yn debyg iawn i’r hyn sy’n digwydd ym Mhrydain. Yn Estonia wedyn, mae’r diwrnod yn ddathliad o batrymau amaethyddol newydd, ac yn Rwsia ac Wcráin, mae’n arfer i bobl neidio dros danau i ddangos eu dewrder a’u ffydd grefyddol.
Caru’r Haul
Y gwir yw, mae’r haul yn DDA i chi! Ffaith!
Wrth gwrs, mae’r haul yn dda i ni am ei fod yn rhoi golau a gwres. Ond mae un peth pwysig iawn arall mae’r haul yn ei roi i ni hefyd - FITAMIN D.
Fitamin D: Un o’r pethau mwyaf anhygoel y mae’r haul yn ei roi i ni.
Pelydrau: Pelydrau uwchfioled B (UVB) yr haul, sy’n bwysig wrth greu Fitamin D.
Sut mae’n cyrraedd y corff: Mae’n cael ei sugno i mewn drwy groen noeth a’i newid i ffurf y gall y corff ei ddefnyddio i’w helpu pan fydd yr haul yn uchel yn yr awyr, yn enwedig yn yr haf.
Faint o haul sydd angen: Fel arfer, dim ond rhyw hanner awr o olau haul sydd eisiau ar y corff i gael digon o Fitamin D. Does dim angen cael lliw haul neu losg haul i’w gael. Gall faint o Fitamin D sy’n cael ei gynhyrchu o belydrau’r haul ddibynnu ar yr adeg o’r dydd, ble rydych chi’n byw ac ar liw eich croen.
Adeg y dydd: Gall y croen greu mwy o Fitamin D o dan heulwen canol dydd.
Ble rydych chi’n byw: Yr agosaf i’r Cyhydedd yr ydych chi’n byw, y mwyaf o Fitamin D y mae’n bosib i’ch croen ei greu drwy’r flwyddyn.
Lliw eich croen: Gall croen golau greu Fitamin D yn gynt na chroen tywyllach.
Arwynebedd y croen: Y mwyaf o groen noeth sy’n agored i’r haul y mwyaf o Fitamin D y mae’r corff yn gallu ei greu.
Pwysigrwydd: Mae Fitamin D yn bwysig er mwyn creu a chynnal yr esgyrn. Mae’n helpu’r corff i ddefnyddio calsiwm yn ogystal â helpu gyda gwaith pwysig arall.
Diffyg Fitamin D: Mae’n bosib i’r corff gael mwy o Fitamin D drwy gymryd tabledi neu ychwanegiadau i fwyd. Fitamin D3 yw’r math gorau o ychwanegiad i’w gymryd. Ond, all bwyd yn unig ddim rhoi digon o Fitamin D i’r corff.
Bwydydd sy’n cynnwys ychydig o Fitamin D:
PERYGL!
Gormod o haul = Llosg haul!
Llosg haul: Niwed i’r croen sy’n cael ei achosi gan ormod o belydrau uwchfioled.
Symptomau: Y croen yn goch, yn boeth, yn boenus ac, yn yr achosion gwaethaf, yn codi’n bothelli.
Perygl: Yn gallu arwain at gancr y croen.
Ffyrdd o osgoi: Cadw allan o olwg yr haul pan mae ar ei gryfaf. Defnyddio eli haul i amddiffyn y croen rhag effaith y pelydrau uwchfioled niweidiol.
Triniaeth: Defnyddio clwtyn oer ar y rhannau o’r croen sydd wedi’u heffeithio. Cael cawod oer yn gyson. Defnyddio eli i oeri’r croen – yn enwedig un sy’n cynnwys aloe vera ac ati. Os yw’r niwed yn ddrwg iawn, mae’n bwysig mynd at y meddyg am help.
Cofiwch - peidiwch byth edrych yn uniongyrchol ar yr haul - gallai niweidio eich llygaid.
Heb Haul, Heb Ddim!
Pwysigrwydd yr haul a’r lleuad i’n bodolaeth
Does dim yn fwy pwysig i’n bodolaeth ni ar y Ddaear na’r haul. Meddyliwch am y peth: heb wres a golau’r haul, beth fyddai’r Ddaear?
Ie, dyna ni, pelen o graig dan haenen o ia! Fyddai neb na dim yn gallu byw ar y Ddaear wedyn! Heb yr haul, fyddai’r Ddaear ddim wedi gallu ffurfio o gwbl!
Ond, beth mae’r haul yn ei wneud felly?
Yr haul yw bywyd ar y Ddaear.
A beth am y lleuad?
Yn y nos, y lleuad, nid yr haul sydd i’w gweld yn yr awyr. Lloeren yw’r lleuad – math o asteroid – sy’n troi o gwmpas y Ddaear. Mae’r lleuad 384,403km i ffwrdd o’r Ddaear ac mae’n troi o gwmpas y Ddaear unwaith bob 27.5 diwrnod.
Heb leuad, heb …
Y Gwyddonydd
Eclips gwefreiddiol yn cyffroi'r miliynau
21 Mawrth 2015
Cafodd miliynau o bobl ar hyd a lled Prydain a gogledd Ewrop y cyfle i weld y Diffyg, neur Eclips, gorau ar yr haul ers blynyddoedd lawer fore ddoe.
Dechreuodd y cysgod dwfn ffurfio dros ogledd Môr yr Iwerydd gan weithio’i ffordd i fyny tua Phegwn y Gogledd, gyda’r eclips cyflawn yn digwydd dros Brydain am 9.41 y bore.
Roedd y cyfan yn edrych fel petai rhywun wedi cnoi darn o’r haul i ffwrdd, a’r darn hwnnw’n mynd yn fwy ac yn fwy wrth i olau dydd ddiflannu. Wrth i’r haul ddiflannu i siap cilgant, roedd teimlad fel petai storm ar fin digwydd. Yna, doedd dim i’w weld ond yr haul fel disg mawr du yn yr awyr. Stopiodd yr adar ganu, caeodd y blodau eu petalau a dechreuodd yr anifeiliaid feddwl fod y nos wedi dod wrth i oleuadau’r stryd ddod ymlaen.
Cafodd y rhai oedd yn awyddus i gael golwg ar y ffenomenon anghyffredin eu cynghori i beidio ag edrych i fyny’n uniongyrchol ar yr eclips. Yn ôl yr arbenigwyr, gallai gwneud hynny arwain at niwed difrifol i’r llygaid. Felly, y cyngor oedd edrych arno drwy daflunydd twll pin, sy’n gallu dilyn llwybr yr haul ar ddarn o bapur.
Ym mhob rhan o Brydain, cafwyd eclips o 83%, gyda’r haul ar ei dywyllaf tua 9.35 y bore. Roedd amseriad yr eclips yn amrywio o ran lleoliad. Ar Ynysoedd y Shetland, roedd yr eclips ar ei eithaf am 9.43 y bore, a hwnnw’n eclips cyflawn bron, gyda 97% o’r haul wedi’i guddio.
Er y bydd eclips yr haul yn digwydd eto mewn rhannau eraill o’r byd, ar y 12fed o Awst 2026 y disgwylir yr eclips nesaf ar yr haul ym Mhrydain. Fe fydd 90% o Brydain Fawr mewn tywyllwch! Bydd angen disgwyl tan 23ain o Fedi 2090 i weld yr eclips llwyr nesaf!
