Dolffiniaid yn ein byd ni

Oeddech chi'n gwybod bod dolffiniaid ar arfordir Cymru?

Os byddwch yn amyneddgar ac yn benderfynol, gallwch weld dolffiniaid mewn llawer man o amgylch glannau Cymru, yn enwedig yn y gorllewin.  Mae hefyd yn bosibl eu gweld os byddwch yn teithio ar fferi ar draws Môr Iwerddon achos weithiau, maen nhw’n nofio ochr yn ochr â chychod a llongau.  Mamaliaid fel ni yw dolffiniaid ac mae’n debyg eu bod yn hynod o ddeallus. Mae rhai awduron yn awgrymu bod yna fond rhyfedd rhwng pobl a dolffiniaid ers miloedd o flynyddoedd. 

Mae dau brif aelod o deulu’r morfil i’w cael o amgylch Cymru; y dolffin trwyn poteli, a llamhidydd yr harbwr. Mae dolffiniaid trwyn potel yn aml yn cael eu gweld mewn grwpiau teuluol o’r enw 'podiau', a byddan nhw’n neidio ac yn chwarae yn y dŵr ac mae'n ymddangos eu bod yn greaduriaid cyfeillgar! 

Mae gan ddolffiniaid trwyn potel fola lliw golau gyda lliw llwyd tywyllach ar eu rhan uchaf.  Mae angen digon o amser i geisio gweld pod neu ddolffin, ac mae binocwlar yn ddefnyddiol hefyd. Yn aml iawn, y cyfan welwch chi yw asgell neu grŵp o esgyll yn torri wyneb y dŵr, ond gwyliwch yn ofalus ac efallai y cewch eu gweld yn torri wyneb y dŵr neu hyd yn oed yn neidio allan o'r dŵr yn llwyr.  Bydd dolffiniaid yn dilyn wrth cychod gan neidio a chwarae yn olion y don sy’n cael ei greu gan drwyn y cwch. 

Ar y llaw arall, dim ond mewn grwpiau bach y mae llamidyddion yn cael eu gweld ac fel arfer maen nhw’n llai cymdeithasol. Mae'r creaduriaid hyn yn anoddach i'w gweld. Maen nhw'n dangos asgell y cefn ac yn chwythu aer pan fyddan nhw'n torri wyneb y dŵr. Maen nhw’n dywyll ar eu cefnau ac yn fwy golau ar eu hochr a’u bola.

Mae Sofia yn gobeithio creu graffig "aruthredd" ar gyfer ei blog. Mae hi wedi dod o hyd i lawer o ffeithiau diddorol am ddolffiniaid.

Oeddech chi’n gwybod …

• Mae dolffiniaid yn arbennig o lyfn ac yn gyflym iawn wrth nofio, gan yrru eu hunain ymlaen â’r esgyll pwerus ar eu cynffon, o’r enw llabedau.
• Mae ganddynt groen llyfn sy'n helpu i leihau eu 'llusgiant' a'u 'ffrithiant' drwy'r dŵr. Maen nhw’n gallu nofio ymhell dros 20 milltir yr awr!
• Oherwydd eu siâp llyfn a thrwy ddefnyddio'r llabedau grymus yn eu cynffonnau maen nhw’n gallu neidio allan o'r môr mor uchel â thŷ dau lawr o uchder!
• Gall dolffiniaid adael i hanner eu hymennydd gysgu unrhyw bryd tra bo'r hanner arall yn aros yn effro fel eu bod yn ymwybodol o'u hamgylchedd ac unrhyw ysglyfaethwyr.
• Mae dolffiniaid yn anadlu drwy eu 'chwythdwll’ gan eu bod yn famaliaid yn union fel ni!
• Anifeiliaid cymdeithasol yw dolffiniaid ac mae modd eu gweld mewn podiau. Maen nhw'n dod at ei gilydd mewn podiau i hela am fwyd neu i greu pod neu haid anferth o hyd at ddwy fil o ddolffiniaid mewn dyfroedd cynnes!
• Maen nhw’n gallu 'siarad' â'i gilydd drwy wichian, clicio a chwibanu ac maen nhw hyd yn oed yn gallu rhoi gwybod i ddolffiniaid eraill pan fydd un o'r pod mewn perygl neu os oes ysglyfaethwyr yn agos.
• Mae dolffiniaid yn defnyddio’u gallu i wneud synau i'w helpu gydag "ecoleoli" (sy'n debyg iawn i’r sonar sy’n cael ei ddefnyddio gan longau tanfor) wrth hela. Maen nhw’n seinio hyd at fil o gliciau yr eiliad ac mae'r atsain yn dod yn ôl gan roi gwybod iddyn nhw ble mae eu hysglyfaeth, pa mor gyflym mae'n symud a pha mor fawr yw e! Maen nhw’n gallu defnyddio'r atsain hwn i'w helpu i "weld" ble maen nhw’n mynd; hyd yn oed yn y tywyllwch!
• Mae gan ddolffin trwyn potel yr Iwerydd rhwng 80 a 100 o ddannedd siâp côn i’w defnyddio i ddal eu hysglyfaeth. Bydd dolffiniaid yn llyncu eu bwyd yn gyfan heb ei gnoi!

Maen nhw’n greaduriaid ARUTHROL!

Gwir neu Gau?

Allwch chi helpu Sofia drwy benderfynu pa osodiadau sy'n wir neu'n gau?

1. Mae dolffiniaid trwyn potel a dolffiniaid cyffredin yn cyfathrebu â dolffiniaid eraill drwy neidio o'r dŵr, gwenu i aelodau eraill eu pod a chwifio’u hesgyll yn wyllt.
2. Mae dolffiniaid trwyn potel a dolffiniaid cyffredin yn teithio ar eu pen eu hunain neu mewn podiau o ryw 12 o unigolion, ond mae heidiau o gannoedd a hyd yn oed miloedd o ddolffiniaid wedi'u gweld.
3. Mae dolffiniaid trwyn potel benyw yn dodwy eu hwyau wedi'u cuddio ymysg y gwymon a'r cwrel a'r creigiau.
4. Mae dolffiniaid trwyn potel a dolffiniaid cyffredin yn bwyta amrywiaeth o fwyd, o bysgod i fôr-lewys a berdys, ac yn bwyta 6-7 kg o fwyd bob dydd.
5. Mae'r dolffin gwryw yn gofalu am yr wyau nes eu bod yn deor, gan fflapio’i esgyll drostynt i gadw dŵr y môr yn symud.
6. Mae dolffiniaid trwyn potel a dolffiniaid cyffredin yn gwichian ac yn chwibanu i gyfathrebu ag eraill.
7. Fel arfer, bydd dolffiniaid trwyn potel benyw yn rhoi genedigaeth i un dolffin bach byw ar ôl bod yn feichiog am ryw flwyddyn.
8. Anifeiliaid unigol yw dolffiniaid trwyn potel a dolffiniaid cyffredin ac anaml y cân nhw eu gweld mewn grwpiau gyda dolffiniaid eraill gan eu bod bob amser yn hoffi hela ar eu pen eu hunain.
9. Mae gan ddolffiniaid un stumog, yn union fel ni.
10. Mae dolffiniaid trwyn potel a dolffiniaid cyffredin yn byw am 40 i 60 mlynedd.

Atebion

1 Gau, 2 Gwir, 3 Gau, 4 Gwir, 5 Gau, 6 Gwir, 7 Gwir, 8 Gau, 9 Gau , 10 Gwir